Niy przepōmnij ô św Mikołaju !

Kajsik fōrt daleko, na pojszczodku Europy a Azje, leży taki jedyn land, a w niym miasto Mira. Gynał tam żōł kedyś modziok, kerymu dali na miano Mikołoj. Karlus bōł niyherski, gańbliwy, ale za to fest majyntny. Zdało by sie, iże skuli tego musioł by być w siōdmym niebie, a bōło blank nałopy. Mikołoj ciyngym sie frasowoł , co na świecie je tela biydokōw, kere żyjōm ô głodzie i marznōm, a ôn mo tako festelno  mamōna. A nojbardzi bōł zafrasowany, kej widzioł biydne, małe bajtle, co to niyroz ani łoblyczo niy miały.

.

 Czynsto, jak szoł drōgōm, widzioł takich biydnych, zmarznionych borokōw, stojōncych przi sztandach, na kerych bōło łod grōma i trocha roztomajtych  maszketōw, takich, co na sōm jejich widok ślinka ciykła, a ô smaku kerych ani pojyncio niy mieli, bo przeca jejich ôjce byli biydne, kej mysz kościelno i niyroz i chleba jym niy stykło.Wtynczos kroło sie serce Mikołojowi i kōmbinowoł, jak tym wszyskym bajtlōm pomōc.

  I wiycie co ? Wypokopiōł, iże kożdyj nocy, kej wszyscy już bydōm spać, bydzie wyłaziōł  z dōmu. Pod mantel brōł wielgi miech, w kerym bōło połno roztomajtych maszketōw, jodła, bawidełek i inkszych ônych i szoł tam, kaj miyszkali te biydoki. Tam dowoł pozōr, coby go żodyn niy widzioł, wyciōngoł te swoje podarki i ôpaternie szoł nazod do dōm. Aż tu kejsik dojrzała go wacha. Chcieli go chycić, bo myśleli co to moge być rojber. A dyć Mikołoj jym uciyk. Wpod do kościoła,coby sie tam schrōnić. Pech chcioł, iże na progu wylecioł mu spod mantla niybieski, malowany w roztomajte kwiotki miech, a ś niego pierniki, kołoczki i inksze bambetle. I ôroz ze  ciźby ludzi mało dziołszka zawołała : -"To ôn ! To tyn nasz dobrotnik ! " Natynczos wszyscy poznali, iże to bōł tyn nojlepszy i nojbardzi litościwy, kery wszysko, co mioł, rozdowoł biydnym, a sōm do sia nic niy chcioł.

 A biskup, kery już bōł blank stary, zrobiōł go swojym nastympcōm. Bestōż na łobrozkach pokazujōm św. Mikołoja ze infułōm i pastorałym.  

Na świyntego Marcina nojlepszo gynsina

We szczoda, 11 listopada, mōmy dziyń św. Marcina. Bōł łōn romańskym wojokym, kery zwyrtnōł sie na krześcijaństwo, zwolniōł sie ze armie i ôstoł pustelniokym tam, kaj dzisioj leży Francyjo. Wszyske ludzie mieli go fest rade, bestōż ôgłosiyli go biskupym. Bōło to we 371 roku we mieście  Tours i skiż  tego mianujōm go Marcinym ze Tours.

 Nojbardzi znany je s tego, co, jak godajom, pōnoć podzielōł sie swojym  mantlym ze jednym biydokym, kerego trefiōł przi bramie Amiens. Potyn, we nocy, uwidzioł na spaniu łobleczōnego w tyn mantel  Krystusa. Godoł łōn aniołōm :"To Marcin łowinōł mie swojym mantlym".

W dziyń św. Marcina piykło sie małe kołocze, na kerych posypka ukłodało sie tak, coby bōła podano na podkōwa. Piykło sie tyż na św. Marcina gynsi, mianowane gynsiami martinowymi abo świyntomarcińskymi. Pojakymu tak ? Co mo jedno do drugego? Ano mo. Bo to akuratnie gynsi wyzdradziyły swojym gynganiym św. Marcina. Jak godajōm, Marcin niy chcioł być  biskupym. Skrōł sie we klosztorny szopie dlo gynsi, a łone, zeszterowane, napoczły larmować i tak wyzdradziyły jego kryjōwka.

 Je jeszcze inkszo powiastka : nikej niyskoro na podzim ôroz robi sie ciepło - Francyjoki mianujōm to "marcinowym latym", a to skiż tego, co jak ciało św. Marcina wiyźli  szifym po Loarze ze miejsca kaj umar - Candes - Saint - Martin do Tours, cołko prziroda łobudziōła sie do życio i wszyndy łoroz pokozali sie kwiotki.

 Je tyn świynty  patrōnym kłobukorzy, kuźnikōw i szwoczek, tkoczy, rajzyndrōw, biydokōw i wojokōw.

Nojbardzi wywołane powiedzōnka to : Jak na Marcina sucho, to Gody ze pluchōm, abo Jaki Marcin,tako zima.

Podzim

                       

Ani sie czowiek niy spodzioł i mōmy juz chnetko kōniec października. Latowe miesiōnce downo za nami. Dziyń stowo coroz niyskorzi. Klara niy grzeje już tak fest, choby halbka cześni na szpyroniu, kero starzik zawdy trzimali w kōmōrce. Coroz czyńści z nieba woda leje, kej z giskany i liściōw wiyncy pod nogami niźli na drzewach. Bydymy zaś łazić usmarkane i umynczōne kucaniym. Mōmy podzim. Dlo jednych to nojpaskudniejszy czas, a dlo inkszych nojbardzi malowniczy, piykny i przydajny. Zdo mi sie, co prawie majōm jedne i druge. Jo sama noleża do tych drugich, możno skuli tego, iże niy ciyrpia afrykańskich hicōw. 

Miyszkōm wele parku, a że mōm już swoje lata, to patrzałach nań pora fajnych rokōw. Bez zima niy ma co łoglōndać. Jak leży śniyg, to wszyndy je bioło, a jak śniega niy ma, to szaroburo. Przichodzi wiosna i kaj niy wejrzisz - "pamiōntki" po psach, ciarajstwo i maras. A potym napoczynajōm rosnōńc listki na drzewach i krzokach i łōroz lato - wejrzisz na wiyrch - zielōno, wejrzisz na dōł - tyż zielōno. Zielōne liście i zielōno trowa. Na alejkach papiōrki i cygarytowe pety. Nic ciekawego, ale za to podzim.... Jak patrzisz na drzewa, to zdo sie, co ftoś wylōł wszyske apluzinowe, citrōnowe, brōnotne, ryże, czerwōne i zielōne farby i porzōndnie zamiyszoł je kijokym. Tela farbkōw majōm wtynczos liście.Te uschniynte ślatujōm i tańcujōm na lufcie tak, jak jym wiater zagro. Ze tych ślecianych ściele sie na ziymi farbisty, ruby, miynki tepich. Nojbarzi majōm go rade bajtle - bawiōm sie w tym tepichu, choby we piaskownicy - ciepiōm sie liściami, zbiyrajōm te nojwiynksze na bukety i ôbrozki. 

Ale niy ino liście lecōm ze drzewōw - we nikerych miejscach w mojym parku drzewa sujōm kasztanami i dymbiōnkami, a pojszczodku nich skokajōm ryszawe wywiōrki z ôrzeszkami w pysku. Szpacyrujesz po tym parku i widzisz, jak ptoki zbiyrajōm sie na rajza do gorkich krajōw, abo jak mrozik maluje asty i chabinki na bioło i szczybno. Bez te trzi miesiōnce - ôd poły września do poły grudnia w mojym parku je nojfajni i nojbardzi interesno.

Napisałach na poczōntku, iże podzim to czas przidajny. Bo przecam to prowda. Gynał wtynczos dostowōmy ôd przirody mocka gyszynkōw, kere pōmogajōm nōm ôbstoć we zima i zdrowo, ze połnym żołōndkym, doczkać wiosny. Sōm to kartofle, kere skludzōmy do grōdzōw we piwnicach, kapusta, kero kiszymy we bōnclokach, faskach, abo krałzach i roztomajte ôwoce przerobiane na dżymy, marmelady i kōmpoty.

Wiycie, co jeszcze jes piykne w ta pora roku ? Szpacyry po lesie, zbiyranie grzibōw i borōwek, kere forantujymy na zima, no i zbiyranie wrzosōw do ôbstrojynio izby w dōma, a i szyszkōw, co sie przidajōm do strojikōw na Godnie świynta, bo mogecie mi wierzić, abo niy, ale ani sie niy ôbejrzymy, a już bydymy śpiywać kolyndy.

św. Stanisław Kostka cd.

Nowicjat, do kerego przijynli Stanika, bōł przi kościele św. Andrzeja. Karlus, podug godki tych, co go znali,bōł nojlepszym ze wszyskich fratrōw. Nojświyntszo Paniynka mianowoł swojōm Matkōm i Paniōm.

Jakosik tak miesiōnc do swoji śmierci Stanik pedziōł kamratōm iże chnetko bydzie ś niym kōniec. Na św. Wawrzińca, 10 siyrpnia 1568 roku (rok po tym jak uciyk ze Wiednia) ciynżko zaniymōg i juzaś godoł ô tym, co chnet zemrze. Prosiōł Nojświyntszo Paniynka coby mōg jeji Wniebowziyńcie fajrować już we niebie.

Bōło ś niym coroz to gorzi. Wyspowiadoł sie, wykōmunikowoł,przijon Sakramynt chorych. Mioł ino ôziymnoście lot, a jego życie miało sie ku kōńcu. Umiyroł przitōmnie. We rynce trzimoł krziż i ôbrozek ze Nojświyntszōm Paniynkōm. Bōło to 15 siyrpnia we roku 1568 ô trzeci rano. Rozstoł sie z tym światym cichuśko i poleku. Kosciōł ôgłosiōł go błogosławiōnym we 1605 roku, a już we 1726 ôgłosiōł go świyntym. Papiyż Jan XXIII uznoł, co św. Stanisław Kostka bydzie patrōnym modziokōw.

św. Stanisław Kostka cd.

Stanik niy umar, bo wraziyła sie w to Paniynka. Jak ôsprawioł swojym kamratōm we nowicjacie, pokozała mu sie Ôna ze Dzieciōntkym Jezus, kere podała mu na rynce i kozała stawić sie do Towarzystwa Jezusowego. Karlus niy mōg tego zrobić we Wiedniu. Dobrze wiedzioł, iże Ôjciec nigdy niy do mu zwōle być fratrym. Musioł wymyśleć jakisik knif, coby spełnić swoje marzynia.

Umiyniōł sie uciyc. 10 siyrpnia 1567 roku, (a bōła to niydziela), rano, po Mszy św., ôblyk sie we biydne łachy, coby go żodyn niy poznoł i poszoł w świat. Przodzi, zanim uciyk, ôstawiōł pismo, w kerym tuplikowōł bracikowi i rechtorowi Bilińskiemu pojakymu tak robi i prosiōł pożegnać swojich Ôjcōw. Te istne (bracik i rechtōr) goniyli Stanika, ale skiż lichego ôblycza go niy poznali.

Podarzyło mu sie zōńśc noprzōd do Augsburga, a potym do Dylingi. Tam przijōn go prowincjał Jezuitōw w Niymcach, ôjciec Piotr Kanizjusz. Jak sie dowiedziōł, ô co idzie, pedzioł mu tak : - "Kej Ci sie tak fest rozchodzi ô to, coby być fratrym, ciś karlusie do samego gynerała Ôjcōw Jezuitōw do Rzymu". Pedzioł mu tak skiż tego, co sie na niym poznoł. We piśmie, kere mu doł, napisoł tymu gynerałowi : "Spodziewam się po nim rzeczy przedziwnych".

Rajza do Rzymu bōła fest dugo i ciynżko. Znoloz sie tam 25 pażdziernika 1567 roku. Gynał we tyn dziyń zaklupoł na klosztorno fōrtka. I niy prziszoł tam po darymnicy. Gynerał Jezuitōw, o. Franciszek Borgiasz, (tyn sōm, co potym bōł świyntym) przijōn go do nowicjatu choć Ôjcowie niy dali na to zwōle. Stało sie to 28 pazdziernika 1567 roku.

cdn.

św. Stanisław Kostka - patron dzieci i młodzieży

Bōło to fest downo, jakesik sześ wiekōw tymu, ale blank niydaleko - we Rostkowie (Rostkowo - wieś w woj. mazowieckim). Miyszkała tam tako jedna familijo. Ôjciec tyj familiji - Jan Kostka, bōł kasztelanym zakroczymskim, a jego ślubno nazywała sie Małgola. We grudniu 1550 roku prziszoł tam na świat synek. Ôchrzciyli go we farnym kościele we Przasnyszu, a na miano dali mu Stanik. Mioł łōn jeszcze trzech bracikōw - Pałlka, Wojtka i Mikołoja, i siostra - Ana. Wojtek i Mikołoj umarli jak byli bajtlami.

Dopokōnd Stanik niy skōńczōł dwanoście lot, uczōł sie w dōma i u kapelōnka. Potym, do kupy z Pałlkym, szkolōł sie u takego modego rechtora, Jana Bilińskiego. Jeszcze niyskorzi, jak mu bōło już sztyrnoście lot, pojechoł ze bratym i ze tym rechtorym do Wiednia, coby tam dali sztudiyrować. We tym Wiedniu to ôni miyszkali we taki bursie, kero prowadziyli Ôjcowie Jezuici, ale niy minōło ôziym miesiyncy a bursa zawarli i Stanik musioł sie przekludzić do chałupy jednego luteranina Kimberkera. 

We szkole niy szło mu nojlepi. Na poczōntku mioł roztomajte korowody. A dyć na drugym roku bōł już jednym z nojlepszych szkolorzy, a potym prześcignōł i tych nojlepszych. Niy wziyno sie to z niczego - niy dojś, co karlus mioł grajfka do uczynio sie, to ku tymu bōł robotny i akuratny.

Bōł inakszy, jak jego kamraty - bogobojny, chudobny i we wszyskim miōł umiar. Pilnie sużōł do mszy, czynsto ôstowōł we kościele abo we kaplicy coby kfolić Nojświyntszy Sakramynt, a już ôsobliwie kfolōł Przenojświyntszo Paniynka.

Stanik chcioł ôstać fratrym, beztōż tyż staroł sie żyć jak frater, a niy bōł tymu rod ani jego brat, ani ôjciec.

We tym Wiedniu, w grudniu 1566 roku Stanik ciynżko zaniymōg. Boli sie, co już ś niym koniec,co już zemrze. Kōniec kōńcōw tak sie niy stało, bo....

cdn.

Tyta dlo piyrszoka

Zdo sie, co to bōło niy downi, jak wczora - cołke czelodki szkolorzy wypolyły ze szkołōw z ôśmiōnymi gymbami, szczynśliwe, iże szkolny dzwōnek usłyszōm dziepiyro za dwa miesiōnce, a tu już mōmy cziświerci latowych feryjōw za nami. We ksiyngarniach coroz to wiynkszy ruch. Ôjcowie do kupy z bajtlami szukajōm ksiōnżkōw, heftōw, krydkōw i roztomajtych inkszych klamotōw, kere muszōm sie znojść we pukeltaszy. A ôjcowie tych bajtlōw, co to pudōm we wrześniu piyrszy roz do szkoły, szukajōm jeszcze czegosik inkszego.

Wiycie ô czym godōm ? No dyć ô tytach z maszketami.

Piyrszoki, jak idōm piyrszy roz do szkoły, to dostowajōm tyta na ôsłodzynie szkolnego żywota. Ta piykno tradycjo prziszła dō nos ze Niymiec jeszcze we XIX - stym wieku. Wtynczos bōło wielge zainteresowanie antykym. Spytocie sie, co majōm do kupy ze sobōm te stare wieki i szkolno tyta - ano, majōm. Rozchodzi sie ô to, co wiymy ze grecki mitologie. Wiycie, we Grecji mieli takego boga, kery sie mianowoł Zełus. Chowała go koza Amalteja. Roz czasu tyj kozie ułōmoł sie rōg. Mały Zełus wziōn tyn rōg do rynki i pobogosławiōł. Ôdtōnd mōgło być w niym wszysko, czego chcioł czowiek, kery bōł właścicielym roga. A taki rōg wyglōndym podany je na ta szkolno tyta. Zawdy musiała ôna być wielgo, zrobiōno nojczynści ze papyndekla ôklejōnego abo pofarbiōnego na bōnto. We środku sōm roztomajte maszkety. Dzisioj to niy ma problymu nawciepować dō ni bōmbōnōw, ale downi, za PRL - u to niyroz bōł richtich kōnsztik. Tōż niyjedna muter sama robiōła bōmbōny, lizoki ze malcu,"szyszki" ze dmuchanego ryżu i take tam inksze maszkety. A coby tyta bōła wielgo, to sie jōm niyroz do pōł filowało watōm abo cym inkszym i dziepiyro na wiyrch kładło sie słodkości. Co jak co,tyta ze maszketami kożdy piyrszok musioł mieć i zdjyncie ze tōm tytōm tyż. Żol mi tych bajtli, co ô tycie do piyrszoka nigdy niy słyszeli, bo tyn zwyczaj je znany nojbardzi na Ślōnsku, trocha tyż we Wielkopolsce, a słyszałach, iże i na Warmii. Podug mie, fajnie by bōło, jakby tyta dostowali wszyske piyrszoklasisty we cołki Polsce.I gynał tego jym życza, a i tyż samych szōstkōw we dziynniczkach aże do matury.

A ku miynsie...

-Te miynsa, krupnioki i żymloki to sie chyba niy jadło ze chlebym - przerwała mi ta moja smarkula.

Cōż bōło robić - jak sie pedziało " a ", to trza umieć pedzieć " b ". Siadłach sie kōmfortowo na mojym zeslu i ôsprawiałach dali.

- Mosz prawie, jodało sie to ze kartoflami, a nikedy ze krupami. Kartofle, jak kartofle. Bōły na naszych stołach chlebym powszednim ôdkōnd sie pokozały na Ślōnsku, to je ôd XVIII wieku. Rychtowało sie je do zupōw pokrone w kostka, ku miynsie dowało sie sztamfowane, ku maślōnce posztamfowane i ômaszczone, no i robiōło sie ś nich znane wszyndzie biołe i czorne klōski. Na jesiyń kopało sie kartofle i skludzało do pywnice, coby bōło co jeść we zima i na przednōwku.

Ale kej sie na ôbiod dowało kartofle i miynso, to musiała tyż być ku tymu gymiza. U nos bōła to nojczyńści kapusta - tak bioło jak i modro. Kapusta musiała być we kożdym domie bez cołki rok. Zdrowe, tynge gōwki kapusty składowało sie we pywnicach, we takich specjalnych grōdzach, a take słabsze sie kisiyło we beczkach. Robiōło sie ś nich potym zupy, surōwki, ciaperkapusta, bigos, jadło na surowo, a kwaska piyło sie ku bratkartoflōm. Modro kapusta to inkszo bajka. Wszyscy wiedzōm, co do kupy ze roladōm i czornymi klōskami je ôna eksportowym ślōnskym jodłym. Ino pamiyntej - Ślōnzoczki niy dowajōm do modry kapusty ruzynkōw.

- Ale do kołocza dowajōm - ôdezwała sie wnusia.

Kołocz (foto: www.gryfnie.com)

- No gynał tak je. Do kołocza dowo sie niy ino ruzynki, ale mandle, skōrka ze apluziny i co tam jeszcze fto w dōma mo i co kōmu pasuje. Niy zawdy tak bōło. Ludzie niy mieli tela dobroci, co teroz, dyć jednak i we nojwiynkszy biydzie maszkety dlo dziecek muter umieli zrobić - a to lizoki z malcu, a to chawerfloki z cukrym, a to jabka pieczōne we bratrurze - do dzisioj pamiyntōm smak tych maszketōw. A we niydziela po ôbiedzie zawdy bōła jakoś zista. No i mieli my tyż (i mōmy do dzisioj) ôdpustowe maszkety - kartofelki, floki, futermeloki, makrōny, anyżki, zozworki - ino terozki smakujōm ône jakoś inakszy.

- A mie ône fest smakujōm - pedziała mi moja dziołszka.

No i tak mo być. Nasze ślōnske jodło smakowało i mo smakować. Co prowda, to prowda, ślōnsko kuchnia je masno i niyzdrowo, ale rozchodzi sie ô to, coby czowiek bōł doporzōntku pojedzōny i zawdy rod ôdchodziōł ôd stoła.

Jedno je fest - co by niy godali ô naszym jodle, to je ône wywołane skuli tego, co je smakowite i kożdy maszkeciosz bydzie miōł przi niym szpas.

Nasze jodło - niy samōm zupōm Ślōnzok żyje

Myślałach, iże po tyj ôzprowce ô żurze, moja wnusia pudzie na plac, ku kamratkōm, abo znojdzie sie jake inksze zajyncie, a jo byda mogła dali szkryflać, ale kaj tam - teroz sie dziepiyro na dobre napoczło - choćby fto wsadziōł kij w mrowisko. 

- A miynso tyż mōmy inksze, jak kaj indzi? - chciała wiedzieć ta mōndralińsko - a gymiza ? a maszkety ?

- Poleku, poleku - padōm Ji. - Niy wszysko ôroz.

- Mogesz wierzić, abo niy, ale tak gynał je. Po prowdzie, to miynso je we cołki Polsce jednake, ino u nos trocha inakszy sie je rychtuje. Bo trza Ci wiedzieć, co ślōnske miynso, to niy ino znano we cołkym świecie rolada. Ta wywołano rolada bōła i je i dzisioj jodłym na niydziela i ôd świynta, bo tak przodzi, jak i dzisioj, ôwiynzina to miynso, na kere niy wszystkich styknie.

Downi nojczynści jodało sie u nos wieprzowina i miynso ze krōlika, a to skiż tego, co prawie kożdo familijo chowała do sia świnia abo krōliki abo jedne i druge. Wieprzowina mieli ludzie tyż radzi, bo mniymali, iże jest fest syto, a do roboty we polu abo na grubie trza bōło iść pojedzōnym. Nojprzodzi miynso wieprzowe dowali na stoły ino we świynta abo na wielge fajery. Potym napoczli je dować na beztydziyń. Bōło to proste jodło - warzone abo duszone zieberka, pucka po kwaśnu, karminadle, ale tyż i wymyślate - dejmy na to taki schab po sztygarsku abo jaskółcze gniazda.

Krupnioki z kartoflami. (foto: www.gotujmy.pl)

No, a jak prziszło świniobicie, to dziepiyro bôła gościna. Robiōło sie wtynczos wōszty, żymloki, krupnioki, preswōszty, wyndzōnki. Miynso sie tajlowało, dowało do krałzōw i zalywało tustym. Robiōło sie tyż ekstra tuste, kere bōło do szmarowanio chleba. Zaforantowanego miynsa i tustego na ômasta musiało styknōńć na dugo potym.

Takich krupniokōw jak u nos, niy znojdziesz nikaj na świecie, bo kaszanka z Polski to już niy to samo, a ô żymlokach to nikaj indzi niy słyszeli.

Niy przepomnij

Jeżeś szofer? Tōż pamiyntej, iże gynał dzisioj, 25 lipca spominōmy patrōna szoferōw - św. Krzisztofa. Pōmogo Ôn wszyskim, kerzi sie wybiyrajōm w jakosik rajza, choćby i nojkrōtszo. Bez duge lata ludzie godali, co styknie ino wejrzeć na podobizna tego świyntego, a niy przitrefi sie czowiekowi żodno biyda.

We kościele katolickym św. Krzisztof je jednym ze Sztyrnostu Świyntych Wspōmożycieli. Sōm to te świynte, kere nojbardzi ludziōm pōmogajōm. Za wiela ô Jego życiu niy wiymy. Prowdōm je, iże żōł we Licji (to tam, kaj dzisioj je Turcyjo), ale bōł Kananejczykym i tak richtik nazywoł sie Reprobus.

Św. Krzysztof - Vlastimil Hofman (źródło: www.agraart.pl)

Godo ô niym tako powiastka: Reprobus bōł wielkoludym, dugym tak na 4 metry. Mioł paskudnie szpetno gymba. Ludzie sie Go boli i bez tōż chcioł znolyść kogoś, fto bydzie straszniejszy i akuratnie tymu istnymu sużyć. Jak sie dowiedzioł ô takym krōlu, kery boł sie diobła, to poszoł ônego szukać. I znoloz. Ale gibko pokozało sie, iże dioboł boji sie Krystusa. Reprobus napocznôł szukać na nowo. Niy mioł leko, bo nic ô Niym (ô tym Krystusie), niy wiedzioł. Pomōg mu taki jedyn pustelniok. Pedziôł Mu tak: "Kejżeś je taki wielgi i mosz tela siyły, to jak sie poszukosz kwatyry nad rzekōm i bydziesz wszyskich bez nia przenosić na drugo strōna, bydzie sie to na isto podobało Krystusowi, kerymu chcesz sużyć, i wierza, iże gynał tam Ci sie Ôn pokoże".

Reprobus zrobiōł tak, jak pustelniok radziōł. Pōmogoł ludziōm, przenosiōł jich bez rzeka. Aż tu kejsik zawołoł Go mały bajtel. Wożōł tela, co wielkolud mioł biyda zawlyc go na drugo strōna rzeki. Dziepiyro wtynczos bajtel pedzioł, iże je Krystusym, dźwigo ciynżor cołkigo świata i je tym, kerymu sie suży, jak sie pōmogo drugymu". Reprobus sie ôchrzciōł i wziōn sie miano Krzisztof, co inakszy idzie pedzieć "tyn, co niesie Krystusa".

Bōły to czasy, we kerych fest tropiyli krześcijan. Św. Krzisztof niy chcioł dać ofiary bogōm inkszym, jak Krystus i wsadziyli Go do herestu do kupy ze dwiyma motykami. Ale Ôn sfojōm dobrociōm zrobiōł ś nich krześcijanki. Bez tōż skozali Go na śmierć. Uciynli Mu gowa, ale jeszcze przodzi pedzioł, iże Jego krwiōm tyn, co Go skozoł, wylyczy sie swoje ôko. Tak na isto bôło. Tak godo powiastka, kero spisoł we "Złoty legyndzie" postrzedniowiekowy Italijok, arcybiskup Gynui, Jakub de Voragine. A prowda je tako, co św Krzisztof je patrōnym Ameryki i Wilna, flisakōw, marinerōw, pōntnikōw, rajzyndrōw, tryjgrōw, wandrusōw, briftryjgrōw no i szoferōw. We tyn dziyń, w kerym Go spōminōmy, świynci sie roztomajte auta, motory i koła.

Tōż niy przepōmnij jutro, we niydziela, podjechać pod nojbliższy Ci kościōł, coby uprosić błogosławiyństwo dlo wszyskich,kerzi sie poruszajōm po drōgach.

Tłumaczenie na gwarę śląską fragmentów artykułu Grażyny Kuźnik, "Św.Krzysztof, czyli "niosący Chrystusa" wielki człowiek", Dziennik Zachodni.

Nasze jodło - jeszcze ô zupach

- A moga jo Ci cosik pedzieć ô ty wodziōnce? - wtyrkła sie moja wnusia - bo mi starka kedyś ô ni ôsprawiali.

Co miałach zrobić - musiałach dać Ji sie wygodać.

- Tōż suchōm Cie.

- Starka godali, co wodziōnka bōła fest wywołanym jodłym na Ślonsku. Wziyna sie niy ino ze szporobliwosci, ale tyż skuli tego, co ludzie na Ślōnsku mieli fest w zocy chlyb. Niy mōgła sie zmarnować żodno ôkruszka. Zanim sie chlyb pokroło na sznity, to ônaczyło sie na niym znak krziża. Chleba sie niy wyciepowało na hasiok. Gospodynie starały sie go zawdy zużyć. A jak robiōły wodziōnka, to mōgły sie pozbyć starego chleba i miały z tego jeszcze jedyn profit - dbały ô zdrowie, bo czosnek bōł antybiotykym. We zima takōm zupōm, kero (co wszyscy wiedzōm) je zrobiōno ze pokrōnego we kostka starego chleba, gorki wody, czosku i dużo fetu szło sie fajnie rozgrzoć (np. jak sie prziszło ze roratōw). 

- Terozki mogesz godać dali - pedziała mi ta moja dziołszka.

-To powiym Ci ô jeszcze jedny zupie ze chleba. Nazywo sie germuszka. Niyftorzi godali tyż na nia bermuszka abo i wermuszka. Robiōło sie jōm na maśle. Chlyb musioł być rozwarzōny, a zupa zaciōngniynto jajkym abo samym żōłtkym i doprawiono solōm i kminkym. Szło tyż do ni dać roztomajte ôwoce, abo uwarzić jom na mlyku, a niy na wodzie. Dowało sie tako zupa dzieciōm, ludziōm starszym i chorym, a czynsto szło sie ze takōm zupōm w nowiedziny do kobiyty, kero urodziyła dziecko. Tako zupa bōła delikatno i syto. 

- Niy zmierzły Ci sie jeszcze te ôsprowki? - spytałach sie, bo wiym, iże dzieci niy umiōm dugo usiedzieć w jednym miejscu.

- Ale kaj tam, godej dali.

- Dobra, ale jeszcze ino ô trzech zupach. Wszyske dobrze znosz. Jedna to sznelka, drugo melka, a trzecio, to Twoja ulubiōno - żur.

- Przecam jo niy znōm żodny sznelki - chyba Ci sie coś pomylyło.

- Znosz, znosz, ino niy wiysz, iże ôna sie tak nazywo. Robi sie jōm bardzo gibko: żymła drobi sie na małe kōncki, zalywo ciepłym mlykym, cukruje, dowo trocha masła i wcino, aż sie uszy trzynsōm.

- To je fajny maszket, mōm go fest rada. Ale jeszcze bardzi rada jym żur.

- Ô żurze powiym Ci trocha niyskorzi. Noprzōd trocha ō melce - je to mlyko zafyrlane mōnkom. Futrowało sie niōm nojczynści dzieci.

- A terozki nareszcie ô tym Twojym żurze.

(foto: www.oblaty.pl)

Downo, downo tymu we jedny wsi na Ślōnsku miyszkała baba z chopym. Byli fest biydni. Niyroz niy mieli z czego uwarzić ôbiadu. Prziszoł kejsik taki dziyń, iże baba blank markotno łaziyła po kuchni i frasowała sie, co wsadzić do garca.

W jednym garcu dojrzała ôstatek żytni mōnki. Zaloła jōm wodōm i ło ni zapomniała. A chopowi dała na ôbiod ino pelkartofle. Przeszło pora dni. Baba zwyrtała sie kole pieca i medykowała, co tyż to tak piyknie, słodko - kwaśno wonio. Prziszła na to, co tak wonio z tego garca, w kerym zaloła mōnka. Niy myślała dugo - wloła woniejōnco woda ku kartoflōm, kere prawie warzōła.

Przi piecu wisioł tyż kōncek szpyrki i wiōnek czosku.

Pomedykowała, pomedykowała i wciepła jeszcze do garca pora zōmbkōw czosku, coby lepi wōniało i skōra ze szpyrki, coby zupa bōła trocha masno i bardzi smakowito. Posolōła, doprawiōła i czekała na chopa. Tyn, jak prziszōł ze pola i siod do ôbiadu, to niy mōg sie tego jodła nachwolić.

Potym łaziōł po wsi i sie asiōł, iże "żor" smakowito zupa.

A ludzie słowo przekrynciyli i tak powstoł żur.

Eli to je prowda, tego niy wiym, ale pamiyntej ô tym, co w kożdym cygaństwie je zawdy ziorko prowdy.                                                                                             

Nasze jodło

Godajōm ô niym we radyjoku, piszōm roztomajte gyszichty, pokazujōm we telewizorze. Nasze jodło. Nasze - miarkuja, co ślōnske.

- To te nasz jodło je inksze jak kaj indzij we Polsce? - spytała sie mie moja dziewiyncioletnio wnuczka, kero filowala mi bez ramie co jo tam zaś szkryflōm.

- No dyć - ôdfukłach ji, niyrada, iże mie szteruje.

- A pojakymu tak je? - wierciōła mi dziura w brzuchu.

- Pojakymu, pojakymu... Mosz babo placek.

- Richtich chcesz wiedzieć?

- Toć, że chca.

- Tōż siednij sie dziołszko tukej kole mie na ryczce i posuchej: widzisz, nasze ślōnske jodło to je take ônake - inksze na beztydziyń, inksze na niydziela, inksze je na śniodanie i inksze na swaczyna. Blank inakszy wyglōndo ône we żniwa abo przi taki robocie, przi kery niy ma czasu warzić, a jeszcze inakszy na takich fajerach jak radośnik eli wesele, abo Gody.

Napocznymy ôd zupōw.

Noprzōd zupa na Gody - ślōnske gospodynie warzōm wtynczos siymiyniotka, abo inaczy konopiotka. Nazywo sie ôna tak skiż tego, co warzi sie jōm ze siymiynio, to je ze kōnopnych ziorek.

- A wiysz jako zupa warzi na Gody Twoja drugo ōma? - pytom sie ty moji dziołszki.

- Barszcz ze uszkami, abo nikedy grzibiōnka - pado mi.

- No widzisz, to sōm zupy, kere idzie jeść bele kedy, a siymiyniotka na Ślōnsku jodo sie ino roz do roku, inaczy, jak kaj indzij.

Siymiyniotka (foto: www.kochamzupy.pl)

Abo weznymy taki ajntopf - zupa nojczynści ze roztomajty gymizy, warzono w jednym gorcu. Sōm tacy, co godajom, iże to je zupa na winie. Niymożebne? Możebne - bo dobro ślōnsko gospodyni poradzi zawdy uwarzić zupa ze wszyskigo, co ji sie pod rynka nawinie.

Niy trza na nia mieć recepta. Ważne, coby bōła gynsto i pożywno. Dowo sie tyż ku ni chlyb. Tako zupa robi sie nojczynści jak niy ma czasu warzić cołkigo ôbiadu.

Ajntopf (foto: www.fotoforum.gazeta.pl)

I jeszcze ôberiba. Wiysz, co ino na Ślōnsku je tako zupa? Kaj indzij we Polsce to jedzōm ino te knole, a liście wyciepujōm. A Ślōnzoczki niy - bo ône niy majōm mody psuć jodła.

Zupa z ôberiby. (foto: www.kochamzupy.pl)

Stōnd sie tyż wziōna nojbardzi znano ze ślōnskich zup - wodziōnka.

Wodziōnka (foto: www.mojegotowanie.pl)

c.d.n.

Wiycie ô tym?

Profesor Aleksander Makiejew, pracownik Politechniki w Doniecku, a absolwent Politechniki Śląskiej w Gliwicach, jest autorem modlitwy "Ojcze nasz" w gwarze śląskiej.

W jego wersji brzmi ona tak:

Ôjciec nasz świynty,  keryś jes w niebie,

dzisioj my wszyjscy rzykōmy do Ciebie.

Wiysz, iże Ślōnzoki dycki Ciebie chwolōm

i Twoje krōlestwo zachować wolōm.

Niych Twoja wola zawdy tukej bydzie,

bo przez nia durch nōm pōmogosz w biydzie.

Twa wola musi być tukej i w niebie,

ôna nōm sprzijo w kożdyj potrzebie.

Bez te rzykanie ōdpuść nom winy,

a my i innym tyż ôdpuszczymy.

Ôd zła wszyjskego wybow nos Panie -

ô to Cie proszōm Ślōnzoki. Amyn.

Podobo sie Wōm?

Tekst powstał w latach 70 tych XX go wieku.

Czowiek, filozof, ksiōndz - spōminki

Sznupałach dzisioj trocha we gazytach. I we "Dziynniku Zachodnim" znodłach artykuł ô ksiyndzu Józefie Tischnerze. 

Jutro, we niydziela bydzie tymu już 15 lot jak Go s nami niy ma. 

Pojakymu ô Niym pisza? A dyć skiż tego, co staroł sie ô gwara. Wiymy, co Ôn bōł górolym ze Podhala. Niy roz, jak godoł kozania to tyj swoji gwary używoł. Niy bōło Go gańba rzōndzić po góralsku a bōł przeca fest szkolōny. Szanowoł gwara niy ino swoja. Wiedzioł, iże gwara to niy ino godka, ale tyż to, jak sie patrzi na świat, jak sie widzi swoja mało dziedzina, jak sie ôdczuwo prziwiōnzanie do tego kōncka Polski, w kerym sie prziszło na świat i jak sie ô niym godo. 

I tyż możno mało fto wiy ô tym, co swoje godki ô Polsce, ō Kościele i ô życiu nagrywoł tukej u nos, na Ślōnsku, we katowickij telewizji. Bo gościnny Ślōnsk przijōn Go jak swego. Tukej ks. Tischner czuł sie jak w dōma choć przijyżdżoł jako gość. 

Dejcie pozōr! Ksiōndz Tischner, choć niy Ślōnzok, spokopiōł, co bōłoby blank niymōndrze wypiyrać sie swoji gwary. I Ôn mo prawie. Tōż pamiyntejcie ô nij, miyjcie ō nia staranie, pokazujcie dzieciom, jako gwara ślōnsko jest piykno i bogato. 

J. Makowski - Ksiądz Tischner nigdy nie zawodzi - Dziennik Zachodni

Niy przepōmnij

Dziepiyro co fajrowali my Dziyń Matki, a tu już za pora dni zaś mōmy fajer – Dziyń Ôjca. Latoś we Polsce już 50–ty roz bydymy Tatulkōm winszować i dziynkować. A jest czego i za co.
Winszujcie Jym zdrowio i siyły do roboty,czasu dlo bajtli i pszōnio ôd nich. I piyknie podziynkujcie. Za wszyske utropy i starania za Jejich ôpieka,za ciynżko robota, za wychowanie.
Pokożcie Jym, co ô Nich stojicie. I rōbcie tak, cobyście we tyn dziyń mieli fraj i trocha z tymi Ôjcami pobyli. A te z Wos, kere majōm już Tatulkōw na tym lepszym ze światów, niych pudōm ze jakom blumōm na kerchōw i porzykajōm za Nich. Tōż niy przepōmnijcie!
Już we nojbliższy wtorek mōmy Dziyń Ôjca.

Nasze Mamulki

Jak wszyjske tukej miarkujecie sōm we moju jedne gody, ô kerych niy idzie przepōmnieć. Je ci to dyć „Dziyń Matki”, Mamulki, Mamuśki, Mameczki, Muter i jak tam jeszcze kery bydzie ci to mianowoł. We tyn dziyń trza chocioż roz haltnōńć, wybrymzować a lajstnōńć Ônym jake blumy, tytka maszkytōw i podeptać, tam kaj na nos na isto niy poradzōm sie doczkać, kaj zowdy je plac przi stole, kaj zowdy nōm przajōm, choby my byli i nojsrogsze ôchyntole.

Wiycie, keryś mōndry pedzioł, co naszo dōmowina, naszo rajn chałpa, nasz dōm i pomiyszkanie, to na isto niy sōm yno ściany, gipsdeki i deliny. To sōm na isto posmorszczane kej rozinki, pieczki usiotane rynce naszyj Mamulki. Tam trza tyn kusik na te posmorszczane ôd roboty rynce dać i jeszcze piyknie, szykownie podziynkować za ta utropa, za te storanie bez cołki żywot. I niy godejcie mi, iże przi tym cołkim tyraniu za złociokōma moge być knap ze czasym, eli możno zaboczyć ô Tyj, kero nos na tyn świat wykludziōła i na ludzi wyrychtowała.

Geszichty ô godach matki siyngajōm czasōw downych, fajrowali je już we starożytnyj Grecyje. We srogij zocy mieli tyż te gody we Rzymie bo fajrowali gody boginki Cybele, kero tyż dō nich bōła mamulkōm bogōw. I już wtynczos fajrowali te gody we moju. Już we nowożytnych czasach wele 1600 roka we Angliji pocznōła sie ceremōnijo fajrowanio Maminyj Niydzieliczki. Bōło to zowdy we szczworto niydziela Srogigo Postu.

Nō, tōż wszyjskie we szczwortek dwadziestego szōstego trefiōmy sie u naszych roztomiłych mamulek!

Śląskie dyktando w Rybniku

O mnie

Gwarą interesowałam się odkąd pamiętam. Więcej lub mniej, ale zawsze z wielką radością. Aż w końcu zauważyłam, że doskonale się przy tym relaksuję.

Zaczęłam myśleć jak wykorzystać tę miłość do "ślonskij godki", jak pochwalić się swoją wiedzą i jak podzielić się nią z innymi.

Postawiłam na konkursy, w których można było wykazać się znajomością gwary.

To był dobry wybór.

Agora, Bytom 2012 rok - Śląskie Dyktando Mariana Makuli i... wygrałam.

To samo dyktando w 2013 roku i... znowu wygrana.

A potem poprzeczka wyżej.

Pierwsze dyktando po śląsku w Rybniku (maj 2014 rok). Nie mogłam uwierzyć - zajęłam drugie miejsce.

W tym roku w maju znów dyktando w Rybniku. Poszło nieco gorzej - dopiero czwarte miejsce. Przegrałam jednak z najlepszymi i to zmobilizowało mnie do intensywniejszej pracy nad ślonskom godkom.

O założeniu bloga jednak nie myślałam bo moja przygoda z komputerem zaczęła się niedawno, a że urodziłam się w latach 50 ubiegłego stulecia to jestem trochę słaba w te klocki.

Zdopingowali mnie i pomogli przyjaciele.

Teraz tylko opanuję śląską klawiaturę (bo chcę pisać gwarą), wymyślę nazwę bloga i... zobaczymy, czy dam radę.

A może ktoś podpowie mi, jaka nazwa byłaby odpowiednia dla takiego bloga?

Śląska klawiatura