A przecam mi żol....

Bōł taki śpiywok – Bułat Okudżawa. Do dzisioj mōm go rada nojbardzij ze wszyjskich. We jednyj ze swoich balladōw śpiywoł tak :

„Co było - nie wróci i szaty rozdzierać by próżno.

Cóż, każda epoka ma własny porządek i ład.

A przecież mi żal...”

Bōło mu żol, co po Moskwie niy jeżdżōm już sōnki, co niy uwidzi poety Puszkina, co niy ma już wielgich ludzi na pōmnikach i take tam inksze. Suchałach tyj ballady niy wiedzieć, kery już roz i naszło mie take pytanie, eli mie tyż jes czegosik żol. I znodło sie tego trocha. 

Niby nic takigo, a przecam mi żol. Co by niy pedzieć, feryje sie już skōńczōły. Bajtle poprzijyżdżajōm nazod do dōm ze harcyrskich obozōw, kolōniōw, wczasōw u starzikōw. Nō i co s tego? Kejsik, jak jo bōła bajtlym, wrōcanie do dōm ze feryjōw bōło festelnym familijnym fajerym. Siadało sie wtynczos ze ôjcami, siostrami i bracikami i wiela to bôło ôsprowki ô tym, kaj my byli, jak tam wyglōndało, jako my mieli pogoda, co my robili ze kamratami, co nōm dowali do jodła. Asiyli my sie prziwieziōnymi „skarbami” - szyszkami, muszelkami, suszkami, wpisami we pamiyntniku itp. Śmiychu, a uciechy, a nikej i swady bōło przi tym co niymiara. A terozki? Dziynnie esemesy ze sprawozdaniym ze cołkigo dnia, zdjyńcia na fejsie, selfi i co? I w dōma już niy ma ô czym godać. Niy môm nic przeciwko nowoczesnyj technice, przeciwko mobilniokōm i knipsaparatōm... a przecam mi żol...

Pamiyntōm fajery skiż gyburstagu we familiji, pamiyntōm, jak my sie rychtowali ku Godnim Świyntōm, abo ku Wielgi Nocy. Już pora dni do przodku cichtowali my na briftryjgra, kery przinosiōł kartki ze powinszowaniami. Kożdy rok rachowali my, wiela tych kartkōw prziszło, fto ô nos pamiyntoł, fto dostoł jich nojwiyncyj, a fto mioł nijpiykniejsze. To ôstatnie bōło fest ważne, bo potym, we szkole, szło sie tymi kartkami wymieniać i asić sie tymi nojlepszymi. A dzisioj? Fb Ci niy do przepomnieć ô gyburstagu kamrata. Jedyn klik i powinszowania pooooszły. Jednake do wszyjskich. Nikedy ftoś pośle Ci powinszowania esemesym (nale tyż ściōngniynte ze neta). Tak, jak tukej już pisałach, raduja sie tymu, iże ciyngym we świecie cosik idzie do przodku... a przecam mi żol...

Pamiyntōm swōj piyrszy knipsaparat. Mianowoł sie „Druh”. Na robieniu zdjyńciōw znałach sie, jak kot na kwaśnym mlyku, ale knipsowało sie wszyjsko, co bōło wtynczos dlo nos ważne.I to nic, iże zdjyńcia niy miały farbōw, szło robić ino czorno – biołe. Mōm je po dziś dziyń. I moga je w kożdyj chwili pokozać, i niy musza mieć do tego kōmputera. A dzisioj? Modzioki majōm tysiōnce fotek ze wszyjskich fajerōw, imprezōw, trefōw ze kamratami, wczasōw itd. Ino ôbejrzeć jich niy ma kedy, bo do tego trza mieć czas i trza umieć zônaczyć to wszyjsko na kōmpie. A co ze godzinami spōminkōw i ôsprowek przi papiōrzanych zdjyńciach? Fajnie, iże sōm take możliwości, fajnie, iże idzie mieć tysiōnce zdjyńć we jednym miejscu... a przecam mi żol... A Wōm niy?

Kopalnioki

We kożdyj budce sōm gazyty. Do wyboru i koloru. Wiela i jake fto chce. Jes ze czego wybiyrać. Jo przibadałach sie do jednyj. Ôd lot kupuja i czytōm „Dziynnik Zachodni”. Zawdy znojduja tam cosik interesantnego. Wczora, we piōntek (12 siyrpnia) tyż tak bōło. Marek Szołtysek, tyn ôd ślōnskich ksiōnżek, naszkryfloł tam ô bōmbōnach mojich modych lot – ô kopalniokach. Pojyncio niy miałach, skōnd wziyno sie jejich miano i pojakymu Ślōnzoki mieli je tak rade.

Tōż nojprzodzi ô tym mianie – wziyno sie ôd jejich czornyj farby podanyj na kōncki wōnglo. Mianujōm te bōmbōny kopalniokami tyż skiż tego, iże już przi kōńcu XIX wieka właściciele grubōw rozdowali je po szychcie berkmōnōm, coby jejich ukurzōnych wōnglowym ształbym gardłōw niy chytały sie żodne chorōbska. I to niy jes żodno bojka – we tych kopalniokach jes przecam niy ino cuker i farbiczka, nale tyż zdrowy anyskowy ôlejek i cosik tam ze czantoryjki, rojownika i fefermyncki. Totyż berkmōny, jak wyłaziyli ze gruby, brali po pora tych bōmbōnōw dlo sia i dlo swojich bajtlōw, kere czekali na nich w dōma. A że grubōw wtynczos bōło na Ślōnsku mocka, totyż kopalnioki drapko stały sie nojbardzi wywołanymi ślōnskymi bōmbōnami. Dzisioj tyż idzie je we ślōnskich sklepach kupić.

Jak pisze pan Marek, blank podane na kopalnioki sōm czeske haszlerki. Pōnoć sōm poła myńsze, no majōm tyn sōm smak. Ino – dejcie pozōr! - nasze bōmbōny bōły piyrsze. Znali je na Ślōnsku już we XIX wieku, a we Czechach niyskorzi, bo dziepiyro we 1920 roku znod sie jedyn taki chop, kery wyprodukowoł bōmbōny ô blank takym samym smaku, co nasze i doł jym miano „haszlerki”. Pojakymu tak? Anō, wziōn te miano ôd wywołanego wtynczos czeskigo śpiywoka - Karela Haszlera. Godoł ci ôn i śpiywoł ze noturnōm chrypkōm, a te bōmbōny miały ta chrypka i inksze gardłowe boleści kurować.

Tak sie myśla, iże dobrze by bōło ô takim czymsik pamiyntać i ôsprawiać ô tym bajtlōm i modziokōm. Przecam mało kery z nich wiy, co to sōm te kopalnioki, a eli słyszeli ô inkszych bōmbōnach, takich jak szkloki i kanoldy, tyż bych się gowy utnōńć niy dała.

Porcjunkula we Polsce

Porcjunkula we Polsce ??? Możno nikerzi ze czytajōncych tyn post poklupiōm sie palcym we czoło, coby mi akuratnie pokozać, co ô mie myślōm. Nale jo sie niy kiwłach i niy jes to wic. Mōmy u nos we Polsce, jedyno bezmaś we świecie, blank tako samo Porcjunkula, jak we Asyżu. Znojdziecie jōm we Małopolsce, a bardzi akuratnie - we fest wywołanym miejscu - we Wieliczce, u franciszkonōw - reformatōw.

Je tako samo wielko, mo take same malowidła, ino niy jes tako staro, jak ta franciszkowo. No ja, przecam niy wszyjscy muszōm wiedzieć, co to jes ta Porcjunkula. Nō tōż tak - piccola porcjone to słōwko, kere po naszymu znaczy tela, co kōncek ziymie, malutke cosik, ździebko. Podug tradycje moge to tyż być mały kōncek kamynia ze grobu Nojświyntszyj Paniynki, kery sztyrech pōntnikōw prziwiōzło ze Ziymie Świyntyj i dało do jednyj ze ścian jako relikwie. A tak na richtik, jes to mało kapliczka, kero nosi miano Matki Boski Anielskij. Podarowali jōm Franciszkowi bynedyktyny we XIII wieku jak sie już rozlatowała i Ôn jōm swojymi rynkami ôdbudowoł.

A skōnd wziyna sie Porcjunkula we Wieliczce? Bōło to tymu tak: ojciec Ludwik Kurowski, franciszkōn ze Wieliczki, Artur Kozioł, radny miasta i gminy i Zbigniew Zarębski, prezes kopalni soli we Wieliczce wybrali sie w rajza do Rzymu, coby papiyż Jan Paweł II poświynciōł korōny dlo Matki Boski Łaskawyj, Ksiynżnyj Wieliczki.

Jak jechali nazod, nawiedziyli grōb św. Franciszka we Asyżu. I to gynał tam prziszło jym do gowy, iże fajnie bōłoby "przeniyś" Porcjunkula do Wieliczki. Nō i tak tyż zrobiyli. Wybudowali jōm. A kōnkretnie wykōnawcōm bōł pan Roman Koszyk, budowlaniec ze Wieliczki. I tako mało ciekawostka – tyn chop na poczōntku ôziymdziesiōntych lot XX wieku chcioł być zakōnnikym, franciszkōnym. Bōł we klosztorze cołke sztyry lata, z tego dwa we Wieliczce. Potym tak sie mu życie poukłodało, iże ôstawiōł klosztorny żywot, pojechoł na Ślōnsk za robotōm, wyuczōł sie budowlanego fachu, stworzōł fyrma i już kupa, kupa lot remōntuje przede wszyjskym kościoły.

Porcjunkula we Wieliczce bōła fertik we 2000 roku. Poświynciōł jōm 11 czyrwiynia ś.p. kardynał Franciszek Macharski. Pora lot niyskorzi, jedna malyrka ze Krakowa, Małgorzata Toborowicz, zrobiōła we pojszczotku malowidła, freski gynał take, jake sōm we tyj kaplicy we Asyżu. Jes ci tam namalowany ôbrozek ze biblyjki, na kerym widzymy, jak Janioł godo Maryjce, iże bydzie matkōm Jezusa.

Nałokoło tego ôbrozka mogymy ôbejrzeć historio ôdpustu Porcjunkuli. Na jednyj ze wiyrchnich ścianōw Małgorzata Toborowicz namalowała kōncek fresku blank taki sōm, jaki się ôstoł we Asyżu do terazka – pokazuje ôn świyntego Franciszka pod krziżym na Golgocie.

Piniōndze na te malowidła dała familio Engelōw ze Wieliczki. Jak już te malowidła bōły fertik, to poświynciōł je 2 go siyrpnia 2008 roku kardynał Stanisław Dziwisz. I jeszcze jedna ciekawo rzecz – na bocznych ścianach widać jakesik kamynie. Jedyn je ze Asyża.To je tyn nojważniejszy – pecka. Drugi kamyń je ze Nazaretu, a trzeci ze Golgoty.

Tōż jak braknie Wōm piniyndzy, abo czasu, abo mocie słabe zdrowie, abo niy ciyrpicie dugi rajzy to wcale niy musicie sie wybiyrać do Italie, coby ôbejrzeć Porcjunkula. Styknie jechaćdo Wieliczki. A wierzcie mi, iże niy bydziecie żałować.