czwartek, 24 marca 2016

Wielkanocne świynta

Latoś bydōm chnet, bo za pora dni, ale tak po prowdzie, to take richtik Ślōnzoki majōm te swiynta już ôd ty niydziele, we kero cisnōm do kościoła niy ino ze taszkōm w rynce i złociokōma na taca, ale tyż ze palmōm. I niy ma możne, coby to bōła palma ze bele czego. Musi być ze wierzbowyh gałōnzkōw ze baziami, borowiczki, bukszpanu i borowiny. Niy dej Boże wkłodać do ni sztucznych kwiotkōw! Ôna mo być symbolym życio. Jak sie przidzie ze mszy nazod, to trza urwać ze dwie, trzi bazie i złyknōńć, coby niy mieć gardłowych chorōbskōw. No i sama palma tyż niy mo być w doma we blumwazie ôd parady. Mo chrōnić cołko chałpa ôd wszyskigo złego. Niy godzi sie jōm tyż wyciepnōńć jak uschnie – przecam bōła poświyncōno. Trza jōm wtynczos spolić.


Potym przichodzi poniydziałek, wtorek i strzoda. Sōm to dni, we kere jes czas na skludzanie cołkigo marasu w doma i kole chałpy, ale tyż, a możno nojprzodzi, czas na narychtowanie, jak sie noleży, swojigo serca. Beztōż ksiynżoszki majōm wtynczos mocka roboty – siedzōm dużo wiyncy we suchadzkach, nale niy po to, coby sie przekimać pora godzin. Czekajōm na ludzi, kerzi chcieliby mieć na świynta ściepniynty tyn „rukzak” ze grzyszkami. Ksiōndz tyż czowiek i życie zno. Wiy, iże niy wszyscy majōm czas prziść do spowiedzi bezdziyń, beztōż ôd poru lot prawie wszyndy rychtowano je „noc ze suchadzkōm”, coby kożdy mioł swoja szansa.


A potym je Wielgi Szczwortek, Wielgi Piōntek i Wielgo Sobota. Ku kożdymu z tych dni przipisane sōm jakesik zwyki (i to niy ino na Ślōnsku, ale kaj indzi we Polsce tyż).

We Wielgi Szczwortek na tyn przikłod, niy słychać kościelnych zwōnōw - zawiōnzujōm je aże do soboty i zamias nich bierōm drzewiane klekotki. Downi we chałupach we tyn dziyń zaciōngało sie tyż zdrzadła i ôbrozy, coby pokozać swōj żol skuli Krystusowego ciyrpiynio. 


We Wielgi Piontek, wiym to ôd mojich starzikōw, Ôjciec zaro z rana huśtnōł bajtlōm z takōm godkōm: „za Pōnbōczkowe boloki”. Bōło tyż tak, iże szło sie cołkōm familijōm ku rzyce, abo jakymuś ciykowi, coby sie ôbmyć we jejich wodach. Musiało to być wczas, zanim wyłazła klara i woda musiała płynōńć ze wschodu na zachód. Ludzie dowali wiara tymu, iże dziynki tymu ôbmyciu bez cołki rok bydōm zdrowe.


W kōńcu Wielgo Sobota – rychtowanie koszyczkōw ze jodłym do świyncynio, kroszynie jajkōw, pieczynie drożdżowych babōw, świyncelnikōw, smażynie miynsa, warzynie szinek, pucowanie szczewikōw, rychtowanie świōntecznych łachōw... no, bōło tego trocha. Do koszyczka trza bōło wrazić chlyb, sōl, krzōn, wōszty, wielkanocno baba, baranka ze ciasta, abo ze cukru, nō i jajka.


Jajka sie krosiyło na roztomajte farby. Robiōło sie to szkarupinami ôrzecha (na czorno), świyżym żytym (na zielōno), cebulōm (na żōłto i brōnotno). Potym na tych kolorowych jajkach sie szkrobało - żiletkōm, brzitwōm, abo jakimsik inkszym ôstrym ônym roztomajte mustry. A we kościele świynciyło sie woda, paschał i ôgyń.


I nareszcie przichodzi Wielkanocno Niydziela – nojbardzi ucieszne świynto niy ino we kościele, ale i miyndzy wszyskimi inkszymi świyntami. Je to tymu tak, iże cołke familije trefiajōm sie wtynczos przi ekstra śniodaniu, dzielōm sie poświyncōnym jajkym i berajōm ô tym i tamtym, a potym je to, na co czekajōm ôsobliwie bajtle – szukanie słodkich gyszynkōw ôd Zajōnczka. Niy musza sam spōminać ô tym, co nojprzōd trza iść na rezurekcyjno mszo, bo przecam gynał to we tych świyntach je nojważniejsze.



Kożdymu świyntu przidzie kejsik kōniec. Te wielkanocne kōńczy sie Lōnym Pōniydziałkym, abo jak godajōm nikerzi śmiyrgusym – dyngusym. We tyn dziyń ôblywo sie frelki wodōm. Robi sie to do szpasu, tōż je przi tymu mocka uciechy.


Tyj uciechy, familijnych trefōw, bajtlōm mocki słodkości ôd Zajōnczka, frelkōm mokrego śmiyrgusa a wszyskim czytajōncym to, coch tu naszkryflała – piyknych, zdrowych i połnych słōńca Świōnt Wielkanocnych.

środa, 9 marca 2016

W kalyndorzu jes tyż taki dziyń


Musza Wōm sie z czegosik wyônaczyć – pieruchym żech sie ôstatnio chachła. Naszkryflałach, iże chopy niy majōm swojigo fajeru, a to psinco prowda. Dlō nich tyż we kalyndorzu znodli taki dziyń, kery mogōm fajrować. Zrychtowali go niy tak downo, bo we 1999 roku we Trynidadzie i Tobago.

Tako jedna kobiyta, Ingeborg Breines ze UNESCO biōła fest na to, coby we cołkym świecie bōł taki fajer – Miyndzynarodowy Dziyń Faceta. Pedziała, co chopōm noleży sie to samo, co babōm. Nō i dojś dużo krajōw ôdpedziało na jeji prośba (wiyncy niż 60) - d.d. Italio, Madziary, Holandio, Rusy, Ukrajina, Polska i wiela jeszcze inkszych. Ugodali sie na 19 go listopada i gynał wtynczos, prawie wszyndy chopy fajrujōm. Prawie wszyndy, bo nikerzi wybrali inkszy dziyń na fajrowanie. Na tyn przikłod Rusy fajrujōm 23 go lutego (downi bōł to fajer Sowiecki Armie) i wiycie co, tam we tyn dziyń chopy niy muszōm iść do roboty – wszyske majōm fraj.

U nos aż tak dobrze niy majōm.Tak po prowdzie, podug kalyndorza, we Polsce Dziyń Faceta zrychtowali na 10 go marca, ino jakoś mało fto ô tym pomni. Tak sie myśla, skiż czego richtik chopy chcieli mieć swōj dziyń – eli to niy bōło ze czysty zowiści. A dyć te, kere sie na tym znajōm, godajōm, iże to skuli tego, coby pokazować chopōw robiōncych cosik dobregodlo inkszych, coby starać sie ô jejich zdrowie, coby pokazować, iże niy sôm gorsze ôd babōw.

Możno i u nos przidzie taki czas, kej Dziyń Faceta bydzie tak fest wywołanym fajerym, jak downi Dziyń Kobiyt. I tego Wōm – chopōm, facetōm, karlusōm – winszuja.