Ślonske Dzieciontko

Już we niydziela napocznymy adwynt – sztyry tydnie czekanio na Godnie Świynta, na narodzynie Bożyj Dzieciny – Dzieciōntka. I bydōm juzaś roraty – msze św., kere sōm wczas rano, jak jeszcze je ćma i bestōż bajtle chodzōm na nie ze kolorowo świycōncymi latarkami. We kościołach (choć niy we wszyjskich) narychtowane sōm słōdki, po kerych słazi na ziymia Dieciōntko.

Ślōnske Dzieciōntko to mały Jezusek, kery rodzi sie we wilijo we Betlejym. Nale niy ino, bo jak napiszymy słowo „dzieciōntko” małōm literōm to my, Ślōnzoki wiymy, iże idzie ô gyszynk, kery Dzieciōntko przinosi nōm we wilijo. Dostać ôd Dzieciōntka jakisik fajny gyszynk niy ma tak leko. Trza bez cołki rok być grzecznym nō i napisać dō Niego list. Po prawdzie, to Bożo Dziecina wiy wszyjsko, tōż wiy tyż, jake by my chcieli gyszynki, nale Ślōnzoki mniymajōm, iże noleży sie Dzieciōntka ô gyszynk poprosić. Jak pisze Marek Szołtysek we ksiōnżce „Śląskie Boże Narodzenie” to niy ino Ślōnzoki tak mniymajōm. Idzie tyż poczytać ô tym we biblyjce, we Ewangelii podug św. Mateusza .Je tam taki kōncek : „Proście, a dajōm Wōm; szukajcie ,a znojdziecie; klupcie, a ôdewrzōm Wōm. Bo przecam kożdy, kery prosi, dostowo; kery szuko, znojdzie , a klupiōncymu ôdewrzōm”(Mt 7,7-8 ).Tōż taki napisany list trza wsadzić we koperta, zaklejić, nō i napisać „Dzieciōntko, Niebo”. Znaczka niy trza. Trza ino jeszcze położyć list na fynsterbrecie, a Janioł weźnie go, jak bydymy spali i zaniesie tam, kaj trza.

Miarkuja, iże wszyjscy wiedzōm, co Dzieciōntko przichodzi ino 24 grudnia. Ȏ kery przichodzi, tego żodyn niy wiy, bo przecam żodyn Go nigdy niy widziōł. Robi to jakosik tak po kryjomu, nojczyńści, jak cołko familijo siedzi przi wieczerzy i niy dowo pozōr, co sie we izbie wyrobio. Dziepiyro wtynczos, jak wszyjscy powieczerzajōm, podzielōm sie ôpłatkym, porzykajōm i pośpiywajōm kolyndy, to bajtle mogōm szukać gyszynkōw, abo wyciōngać je spod chojinki.

We cołkym świecie ludzie wiedzōm, iże Jezus narodziōł sie we Betlejym, nale gyszynki przinosi ino 

u nos, na Ślōnsku i to niy na cołkym, bo na Ślōnsku Cieszyńskym robi to Aniołek (a to skuli tego, co tam bōło zowdy wiyncyj wanielikōw). Ślōnzoki wiedzōm ô tym ôd hańdowna i winszujōm sie „bogatego dzieciōntka”, a i bajtle, jak sie po świyntach trefiōm we szkole, to aszōm sie jedyn przed drugym, co ftory dostoł ôd Dzieciōntka. I choć tradycjo podano na naszo bōła kejsik i we Czechach, i we Austrii, i we nikerych niymieckich landach to – dejcie pozōr ! – ôstała sie już ino u nos  - na Wiyrchniym Ślōnsku. Tōż zrōbcie wszyjsko, co ino mogecie, coby ôna u nos bōła zowdy,  coby znały jōm niy ino nasze bajtle nale tyż wnuki, prawnuki, praprawnuki, itd. Tego Wōm, a i mie samyj  winszuja na te Godnie Świynta. Fajrujcie je ze cołkymi familiami, a Dzieciōntko niych trefi do Wōs ze nojgryfniejszymi gyszynkami i niych Wōm błogosławi na cołki bezrok.

A przecam mi żol....

Bōł taki śpiywok – Bułat Okudżawa. Do dzisioj mōm go rada nojbardzij ze wszyjskich. We jednyj ze swoich balladōw śpiywoł tak :

„Co było - nie wróci i szaty rozdzierać by próżno.

Cóż, każda epoka ma własny porządek i ład.

A przecież mi żal...”

Bōło mu żol, co po Moskwie niy jeżdżōm już sōnki, co niy uwidzi poety Puszkina, co niy ma już wielgich ludzi na pōmnikach i take tam inksze. Suchałach tyj ballady niy wiedzieć, kery już roz i naszło mie take pytanie, eli mie tyż jes czegosik żol. I znodło sie tego trocha. 

Niby nic takigo, a przecam mi żol. Co by niy pedzieć, feryje sie już skōńczōły. Bajtle poprzijyżdżajōm nazod do dōm ze harcyrskich obozōw, kolōniōw, wczasōw u starzikōw. Nō i co s tego? Kejsik, jak jo bōła bajtlym, wrōcanie do dōm ze feryjōw bōło festelnym familijnym fajerym. Siadało sie wtynczos ze ôjcami, siostrami i bracikami i wiela to bôło ôsprowki ô tym, kaj my byli, jak tam wyglōndało, jako my mieli pogoda, co my robili ze kamratami, co nōm dowali do jodła. Asiyli my sie prziwieziōnymi „skarbami” - szyszkami, muszelkami, suszkami, wpisami we pamiyntniku itp. Śmiychu, a uciechy, a nikej i swady bōło przi tym co niymiara. A terozki? Dziynnie esemesy ze sprawozdaniym ze cołkigo dnia, zdjyńcia na fejsie, selfi i co? I w dōma już niy ma ô czym godać. Niy môm nic przeciwko nowoczesnyj technice, przeciwko mobilniokōm i knipsaparatōm... a przecam mi żol...

Pamiyntōm fajery skiż gyburstagu we familiji, pamiyntōm, jak my sie rychtowali ku Godnim Świyntōm, abo ku Wielgi Nocy. Już pora dni do przodku cichtowali my na briftryjgra, kery przinosiōł kartki ze powinszowaniami. Kożdy rok rachowali my, wiela tych kartkōw prziszło, fto ô nos pamiyntoł, fto dostoł jich nojwiyncyj, a fto mioł nijpiykniejsze. To ôstatnie bōło fest ważne, bo potym, we szkole, szło sie tymi kartkami wymieniać i asić sie tymi nojlepszymi. A dzisioj? Fb Ci niy do przepomnieć ô gyburstagu kamrata. Jedyn klik i powinszowania pooooszły. Jednake do wszyjskich. Nikedy ftoś pośle Ci powinszowania esemesym (nale tyż ściōngniynte ze neta). Tak, jak tukej już pisałach, raduja sie tymu, iże ciyngym we świecie cosik idzie do przodku... a przecam mi żol...

Pamiyntōm swōj piyrszy knipsaparat. Mianowoł sie „Druh”. Na robieniu zdjyńciōw znałach sie, jak kot na kwaśnym mlyku, ale knipsowało sie wszyjsko, co bōło wtynczos dlo nos ważne.I to nic, iże zdjyńcia niy miały farbōw, szło robić ino czorno – biołe. Mōm je po dziś dziyń. I moga je w kożdyj chwili pokozać, i niy musza mieć do tego kōmputera. A dzisioj? Modzioki majōm tysiōnce fotek ze wszyjskich fajerōw, imprezōw, trefōw ze kamratami, wczasōw itd. Ino ôbejrzeć jich niy ma kedy, bo do tego trza mieć czas i trza umieć zônaczyć to wszyjsko na kōmpie. A co ze godzinami spōminkōw i ôsprowek przi papiōrzanych zdjyńciach? Fajnie, iże sōm take możliwości, fajnie, iże idzie mieć tysiōnce zdjyńć we jednym miejscu... a przecam mi żol... A Wōm niy?

Kopalnioki

We kożdyj budce sōm gazyty. Do wyboru i koloru. Wiela i jake fto chce. Jes ze czego wybiyrać. Jo przibadałach sie do jednyj. Ôd lot kupuja i czytōm „Dziynnik Zachodni”. Zawdy znojduja tam cosik interesantnego. Wczora, we piōntek (12 siyrpnia) tyż tak bōło. Marek Szołtysek, tyn ôd ślōnskich ksiōnżek, naszkryfloł tam ô bōmbōnach mojich modych lot – ô kopalniokach. Pojyncio niy miałach, skōnd wziyno sie jejich miano i pojakymu Ślōnzoki mieli je tak rade.

Tōż nojprzodzi ô tym mianie – wziyno sie ôd jejich czornyj farby podanyj na kōncki wōnglo. Mianujōm te bōmbōny kopalniokami tyż skiż tego, iże już przi kōńcu XIX wieka właściciele grubōw rozdowali je po szychcie berkmōnōm, coby jejich ukurzōnych wōnglowym ształbym gardłōw niy chytały sie żodne chorōbska. I to niy jes żodno bojka – we tych kopalniokach jes przecam niy ino cuker i farbiczka, nale tyż zdrowy anyskowy ôlejek i cosik tam ze czantoryjki, rojownika i fefermyncki. Totyż berkmōny, jak wyłaziyli ze gruby, brali po pora tych bōmbōnōw dlo sia i dlo swojich bajtlōw, kere czekali na nich w dōma. A że grubōw wtynczos bōło na Ślōnsku mocka, totyż kopalnioki drapko stały sie nojbardzi wywołanymi ślōnskymi bōmbōnami. Dzisioj tyż idzie je we ślōnskich sklepach kupić.

Jak pisze pan Marek, blank podane na kopalnioki sōm czeske haszlerki. Pōnoć sōm poła myńsze, no majōm tyn sōm smak. Ino – dejcie pozōr! - nasze bōmbōny bōły piyrsze. Znali je na Ślōnsku już we XIX wieku, a we Czechach niyskorzi, bo dziepiyro we 1920 roku znod sie jedyn taki chop, kery wyprodukowoł bōmbōny ô blank takym samym smaku, co nasze i doł jym miano „haszlerki”. Pojakymu tak? Anō, wziōn te miano ôd wywołanego wtynczos czeskigo śpiywoka - Karela Haszlera. Godoł ci ôn i śpiywoł ze noturnōm chrypkōm, a te bōmbōny miały ta chrypka i inksze gardłowe boleści kurować.

Tak sie myśla, iże dobrze by bōło ô takim czymsik pamiyntać i ôsprawiać ô tym bajtlōm i modziokōm. Przecam mało kery z nich wiy, co to sōm te kopalnioki, a eli słyszeli ô inkszych bōmbōnach, takich jak szkloki i kanoldy, tyż bych się gowy utnōńć niy dała.

Porcjunkula we Polsce

Porcjunkula we Polsce ??? Możno nikerzi ze czytajōncych tyn post poklupiōm sie palcym we czoło, coby mi akuratnie pokozać, co ô mie myślōm. Nale jo sie niy kiwłach i niy jes to wic. Mōmy u nos we Polsce, jedyno bezmaś we świecie, blank tako samo Porcjunkula, jak we Asyżu. Znojdziecie jōm we Małopolsce, a bardzi akuratnie - we fest wywołanym miejscu - we Wieliczce, u franciszkonōw - reformatōw.

Je tako samo wielko, mo take same malowidła, ino niy jes tako staro, jak ta franciszkowo. No ja, przecam niy wszyjscy muszōm wiedzieć, co to jes ta Porcjunkula. Nō tōż tak - piccola porcjone to słōwko, kere po naszymu znaczy tela, co kōncek ziymie, malutke cosik, ździebko. Podug tradycje moge to tyż być mały kōncek kamynia ze grobu Nojświyntszyj Paniynki, kery sztyrech pōntnikōw prziwiōzło ze Ziymie Świyntyj i dało do jednyj ze ścian jako relikwie. A tak na richtik, jes to mało kapliczka, kero nosi miano Matki Boski Anielskij. Podarowali jōm Franciszkowi bynedyktyny we XIII wieku jak sie już rozlatowała i Ôn jōm swojymi rynkami ôdbudowoł.

A skōnd wziyna sie Porcjunkula we Wieliczce? Bōło to tymu tak: ojciec Ludwik Kurowski, franciszkōn ze Wieliczki, Artur Kozioł, radny miasta i gminy i Zbigniew Zarębski, prezes kopalni soli we Wieliczce wybrali sie w rajza do Rzymu, coby papiyż Jan Paweł II poświynciōł korōny dlo Matki Boski Łaskawyj, Ksiynżnyj Wieliczki.

Jak jechali nazod, nawiedziyli grōb św. Franciszka we Asyżu. I to gynał tam prziszło jym do gowy, iże fajnie bōłoby "przeniyś" Porcjunkula do Wieliczki. Nō i tak tyż zrobiyli. Wybudowali jōm. A kōnkretnie wykōnawcōm bōł pan Roman Koszyk, budowlaniec ze Wieliczki. I tako mało ciekawostka – tyn chop na poczōntku ôziymdziesiōntych lot XX wieku chcioł być zakōnnikym, franciszkōnym. Bōł we klosztorze cołke sztyry lata, z tego dwa we Wieliczce. Potym tak sie mu życie poukłodało, iże ôstawiōł klosztorny żywot, pojechoł na Ślōnsk za robotōm, wyuczōł sie budowlanego fachu, stworzōł fyrma i już kupa, kupa lot remōntuje przede wszyjskym kościoły.

Porcjunkula we Wieliczce bōła fertik we 2000 roku. Poświynciōł jōm 11 czyrwiynia ś.p. kardynał Franciszek Macharski. Pora lot niyskorzi, jedna malyrka ze Krakowa, Małgorzata Toborowicz, zrobiōła we pojszczotku malowidła, freski gynał take, jake sōm we tyj kaplicy we Asyżu. Jes ci tam namalowany ôbrozek ze biblyjki, na kerym widzymy, jak Janioł godo Maryjce, iże bydzie matkōm Jezusa.

Nałokoło tego ôbrozka mogymy ôbejrzeć historio ôdpustu Porcjunkuli. Na jednyj ze wiyrchnich ścianōw Małgorzata Toborowicz namalowała kōncek fresku blank taki sōm, jaki się ôstoł we Asyżu do terazka – pokazuje ôn świyntego Franciszka pod krziżym na Golgocie.

Piniōndze na te malowidła dała familio Engelōw ze Wieliczki. Jak już te malowidła bōły fertik, to poświynciōł je 2 go siyrpnia 2008 roku kardynał Stanisław Dziwisz. I jeszcze jedna ciekawo rzecz – na bocznych ścianach widać jakesik kamynie. Jedyn je ze Asyża.To je tyn nojważniejszy – pecka. Drugi kamyń je ze Nazaretu, a trzeci ze Golgoty.

Tōż jak braknie Wōm piniyndzy, abo czasu, abo mocie słabe zdrowie, abo niy ciyrpicie dugi rajzy to wcale niy musicie sie wybiyrać do Italie, coby ôbejrzeć Porcjunkula. Styknie jechaćdo Wieliczki. A wierzcie mi, iże niy bydziecie żałować.

Rajza do Bruksele

Zachciało sie staryj babie rajzowanio po tym piyknym świecie. Nojprzodzi Italio, a terozki Belgio. Diosi wiedzōm, kaj mie jeszcze latoś pokusi. To, co nojbardzi ze tyj rajzy zapamiyntałach i na zicher nigdy niy przepōmna, to Brugia i rejs po jeji kanałach. Dyć to bōło choby we Wynecji.

Bajka niy do ôpowiedzynio. Ôbejrzijcie sami i powiydzcie, eli niy mŏm recht.

Potym bōła Bruksela. Zabytkowe kamiyniczki na rynku to prawdziwe perełki architektury.

A na wieczōr, kej sōm podświytlane, to nic ino stoć i podziwiać. Bestōż tyż ludziska już ôd wieczora sie zbiyrajōm na rynku, siedzōm we knajpkach przi dobrym belgijskym piwku, abo przi winku, abo przi kawce, abo normalnie na bruku i doczkać sie niy mogōm na włōnczynie tych światłōw. Sami ôbejrzijcie, jak to piyknie wyglōndo. 

Nō i podarzōło mi sie tyż być we europarlamyncie. Gańba sie prziznać, ale miałach trocha problymōw ze znojdzyniym polskij fany. Kōniec kōńcōw sie udało. 

Jedyn ze profitōw tego byzuchu we europarlamyncie to to, iże już nigdy niy pomyla tego ze Brukseli, ze tym ze Sztrasburga. Blaty przi stołkach na sali obrad majōm inksze farby.

We Brukseli sōm brōnotne, a we Sztrasburgu zielōne.

Byli my jeszcze przi Atōmium,

przi Łuku Trijumfalnym

i we poru interesantnych kościołach. We tym, kery mo miano Notre Dame du Sable, sōm nojpiykniejsze we świecie witraże,

a zaś tyn - Bazylika Bożyj Ôpaczności to jedyn ze nojwiynkszych kościołōw we świecie. Jes niywiela myńszy ôd Bazyliki świyntego Pyjtra we Rzymie, ino niy tak bogato wyposażōny

Jedyn blank interesny kościōł znojdziecie we Brukseli niydaleko rynku. Akuratnie mu sie przijrzijcie.

To, co widzicie na wiyrchu, to jest dach ze kościoła świyntego Mikołoja. A to, co na dole, to dobudowane chałupy za sklepami. Zrobiyli to protestanty wtynczos, jak wojowali ze katolikami. Chcieli, coby tyn katolicki kościōł bōł jak nojmyni widoczny. A ôn sie ôstoł i jes czynny do teraska. A tak wyglōndo Bruksela na wieczōr.

Piyknie, pra ? Żol, co niy czujecie, jak przi tych knajpkach wōnio - smażōnymi frytkami, krewetkami, mulami, roztomajtōm gymizōm, miynsym - aże ślinka cieknie. I ku tymu piykno muzyka. Jakżech to wszyjsko połoglōndała toch zapōmniała i ô szesnostu godzinach jechanio autobusym, i ô spuchniyntych nogach, i ô tym, iże zaś tela godzin jazdy przedymnōm. Nikaj niy ma takich sklepōw ze roztomajtōm szekuladōm, jak tam. Kupicie tam ze szekulady wszyjsko co ino chcecie - nawet nojbardzi znano we Brukseli figurka - lulajōncego bajtla.

Tōż jak ino nadarzi Wōm sie okazjo jechać tak daleko, to sie niy namyślejcie ino biercie kofer, abo rukzak i w rajza, bo sie werci.

Świyntojanowo noc

 Je to cudowno pora. Trwo kwilka. Je widno, klarowno, wōnio agacym i jaśminym.

I tak je ôd hańdowna, choć tymi czasy niy mianowali jōm jeszcze świyntojanowōm, a to skiż tego, co ô świyntym Jōnie  Krzcicielu żodnymu sie nawet niy śniyło. Na tego świyntego światu dugo prziszło jeszcze czekać.

Nale już wtynczos bōła to noc, we kero wszyjscy fajrowali. Nasze pra,pra,pra....starziki żyli podug tego, co rychtowała jym prziroda. Taki fynōmyn, jak nojkrōtszo noc we roku to Ôni „czuli we kościach”. Pieruchym fest jich to radowało. Rozpolali sobōtki, coby kole nich skokać i tańcować. 

Tańcowaniym chcieli wywiyść w pole zło, wywiyść jak nojdalij ôd ludziōw. Tańcowali dlo wiatru, coby wioł kajś daleko za gōry, za lasy. Tańcowali dlo słōńca, coby niy wypolōło trowōw ciynżkich ôd połnych ziorek, coby niy wysuszōło wody we rzykach, stowach, jeziorach. Skokali tyż, coby gowiydź niy pożarła fesztrōw, ino coby sama stała sie jodłym.

Skokanie koło ôgnia i bez ôgyń we ta nojkrōtszo noc roku to jedyn ze nojstarszych bałwochwalskich fajerōw rychtowanych słōńcu, kere mianowali tyż tymi czasy „biołym bogym”.

 Bez te wszyjske wieki niywiela sie zmiyniyło. Roztomajte nacyje majōm rade tyn fajer jeszcze do dzisioj.

Na podstawie tekstu „Noc świętojańska” ze zbioru „Szczodra noc,szczodry dzień”

autor: Maria Żółkowska

Chnetko feryje

Downoch tukej nic niy szkryflała. Jakosik czasu niy stykło.W miyndzyczasie bōł 3 Diktand Ślōnskij Godki. I musza sie sam poasić - nareszcie I miejsce.

I dziynki tymu byda mōgła ôbejrzeć sie Bruksela.

Miałach szkryflać dalij ô rajzie do Italije i ô świyntym Franku. I na zicher niy zrobia z gymby d.......y. Ino zetrwejcie jeszcze ździebko - do pyndziałku się wyrobia. A kwilowo, tak na już, poczytejcie ô latowych feryjach, kere przecam napocznōm sie lada dziyń.

Robi sie coroz to cieplij. Tyn gizd, czas, gno do przodku kej niymōndry. Nowy rok, tusty szczwortek, Popielcowo Strzoda, Wielkanoc, Dziyń Matki – wszyjsko to, zdo się, bōło dziepiyro co, a tukej już chnetko kōniec roku szkolnego. Niy mogōm sie go już doczkać i szkolorze, i rechtory. Te piyrsze, tak po prowdzie, to już terozki ino „chodzōm” do szkoły. Gynał tak. Bo przecam niczego sie już wcale niy uczōm. Siedzōm boroki we tych ławkach, nudzōm sie, jak mopsy, grajōm we roztomajte gry na mobilniokach, dubiōm we nosie i czekajōm na zwōnek. A rechtory, umynczōne roztomajtym wynokwianiym bajtlōw tyż by już chcieli mieć świynty spokōj. Beztoż zamias siedzieć we szkole wyłonaczajōm roztomajte interesantne podug nich rajzy – d.d. do muzeum, starych grubōw, na wystawy itd. Jeszcze ino pora dni i nareszcie jedne i druge usłyszōm tyn upragniōny ôstatni szkolny zwōnek. A potym ze wszyjskich szkołōw, choby szarańcza, wypolōm bajtle – te myńsze i te wiynksze, i te majoryntne tyż.

U jednych gymbulka bydzie ôśmiōno ôd ucha do ucha, a czerwiony posek na cynzurce bydzie blyndowoł po ôczach.

Bydōm zaś i take, kere pudōm do dōm wystrachane, eli jym czerwiōnego poska Ôjce niy wymalujōm na d................, no, na tyj mynij szlachetnyj czyńści ciała.

Potym cołke dwa miesiōnce laby – granie we fuzbal, pyndalowanie na kole, szpacyry po lesie,wypady nad woda i co tam jeszcze fto woli.

Te starsze szkolorze radujōm sie, co bydōm mieć wiyncy czasu na randki ze swojymi libstami i szacami, dziwanie się do łōcz i kuskowanie po cimoku we parku.

Porozjyżdżajōm sie nōm szkolorze po Polsce – a to ku starzikōm na wieś, a to na kolōnie, abo na wczasy ze Ôjcami. Ino wiycie, tropi mie tako jedna myśl - tak mi się cosik zdo, iże na szpilplacach i bez feryje niy bydzie ciźby. A to skiż tego, co dziecka terozki bardzi wolōm sie trefić na czacie na fejsbuku niż tak na richtik. Tōż prosza Wos, Ôjcowie, pozawiyrejcie jym te kōmputry na feryje. Niych sie cieszōm świyżym luftym, niych sie ruszajōm, grajōm w bal, jeżdżōm na rolkach, kołach, pływajōm. Mo sie rozumieć, co podug siyłōw i możliwościōw. A po feryjach nazod do szkoły. Wiycie, zowiszcza tym, kerzi miyszkajōm we Rybniku i kajś tam po blisku. We tamtejszych szkołach ôd września bydōm uczyć bajtlōw ô tyj naszyj małyj dziedzinie, ô tym naszym Ślōnsku.

Chciałabych doczkać takego roku, we kerym edukacjo regionalno wprowadzōno bydzie do wszyjskich szkołōw na Ślōnsku. A tak na już, choć rok szkolny jeszcze sie niy skōńczōł, winszuja wszyjskim szkolorzōm piyknych, ciepłych, a wymarzōnych latowych feryjōw.

Rajza do Italije

Wybrałach ci sie latoś we kwiytniu w rajza do Italije. Jużcić niy sama, ino ze swojokōma. Nikerych znałach bardzi, inkszych myni, a byli i take, kerych poznałach po drōdze. Bōło nos do kupy dwadziestu sztyrech. Jechali my trzyma busami. Ôdwiedzali my take miejsca, we kerych bywōł za swojigo żywota świynty Franek. Tōż byli my we Asyżu, kaj sie tyn świynty urodziōł,

we La Vernie, kaj dostoł stygmaty,

we kościele San Damiano, kaj Krystus ôdezwoł sie dō Niego ze krziża,

no i we Greccio, w kerym piyrszy roz fajrowoł św. Franek Gody.

Znodło sie na naszyj trasie jeszcze i pora inkszych placōw, kere tyż pamiyntajōm tego świyntego.

Połosprawiōm sam małowiela ô tyj rajzie, a przi tymu sprōbuja naszkryflać po naszymu cosik ô żywocie tego, bodej nojbardzi sławnego świyntego.

Narodziōł ci sie Ôn blank downo – we 1181 eli 1182 roku i pieruchym daleko – we Asyżu, i gynał tam bywōł, jak bōł bajtlym i karlusym. Jego Ôjciec, Pyjter Bernardone, mioł tam pōnoć dwie chałupy. Tam, kaj stoła jedna ś nich, wystawiyli „Chiesa Nuova" - Nowy Kościół, a w miejsce tyj drugij chałupy wystawiyli oratorium „San Francesco Picolino” - św. Franciszka Malutkigo. I to ponoć tam narodziōł sie Biydoczek. Coby ludziska ô tym niy przepōmnieli, stoji tam napisane po łacinie: „Hoc oratorium fuit bovis et asinistabulum in quo natus est sanctus Franciscus mundi speculum" - We tym oratorium – kapli, bōła chyża dlo woła i yjzla, tukej narodziōł sie św. Franek, zdrzadło świata. Podug powiarki, matka Franka schrōniyła sie tam jak miała ślegnōńć, bo tak ji poradziōł jedyn tajymny pōntnik. Mo ôna (ta powiarka ) pokozać, iże nasz świynty bōł podany na Krystusa i we narodzyniu

Pyjter Bernardōne bōł majyntnym handlyrzym, sztofiorzym, nale festelnie szpyndlikowoł i fest sie myśloł. Śniōł ô tym, coby sōmsiady mieli go w zocy i coby mōg wysztajgować. Krześcijanin ś niego bōł taki, pedzieli by my dzisioj, niydzielny. Za to ślubno mioł urodno i fest bogomyślno. Miała na miano Giovanna abo Hana, nō dyć wołali jōm Pika (ponoć skiż tego, iże urodziyła sie we Pikardii). Wszyjscy zowiściyli jym przōnio i piniyndzy, a przecam, chocioż wiydło jym sie lepi ôd inkszych, i ôni mieli swoja utropa – niy mieli dziecek. Pika aże bez siedym lot wandrowala ze Asyża ku kościōłkowi Matki Boskiej Anielskiej, kery mianujōm tyż Porcjunkuli i molyndziyła Pōnbōczka ô bajtla, chodziyła na pōnci ku grobōm Świyntych Apostołōw we Rzymie, nawiydzała kościōł św. Michoła na Górze Gargano i pojechała aże do Ziymie Świyntyj coby tam, we Grocie Narodzynio wyrzykać dlo sia bajtla. Werciyło sie – przeszło siedym lot i Pōnbōczek jōm wysuchoł.Narodziōł sie syneczek.

Wtynczos, jak sie rodziōł Biydoczek, jego fatra niy bōło w dōma. Bywoł we Francyji, skōnd prziwoziōł towory, kerymi handlowoł. Pika niy czekała aż chop wrōci sie do dōm i sama zaniysła bajtla do tumu św. Rufina, coby go ôkrzcić. Na krzcie dała mu miano Jōn. Frankym zamianowoł go ôjciec, jak przijechoł nazod do dōm. Jedyn z tych, kerzi ôpisywali żywot św. Franka miarkowoł, iże ablyjzōng ze Jōna na Franka bōł skiż tego, co Pyjter Bernardōne chcioł mieć synka handlyrza, a niy pustelnioka, jakym bōł przecam św. Jōn Krzciciel.

Ôjce zadbali ô to, coby Franek sie akuratnie wyuczōł. Jak mu było dziewiyńć lot, to napocznōł sie uczyć we szkole przi parafii św. Jorga. Szkoła stoła przi murach miejskich, trocha daleko ôd ôjcowskij chałupy. Tamtejsze kanōniki uczyli go czytać i pisać po łacinie, krōmie tego gramatyki, katyjmusu i śpiywanio, a i tyż podstawowych rachunkōw. Tam tyż, ôd jednego z rechtorōw, usłyszoł ôsprowka ô św. Jorgu. Tak go ta historyjo wziyna, iże zaczōn śnić ô tym, coby być rycerzym, nale nauka we parafialnyj szkole sie skōńczōła i Franek dostoł sie do terminu do swojigo ôjca. Tyn uczōł go, jake sōm zorty sztofōw, jak ôcynić, wiela sōm we wercie, co, wiela i kaj idzie kupić coby z profitym sprzedać i jak godać ze klijyntami. Mioł Franek ino 12 lot jak napocznōł rajzować ze ôjcym do Francyji, a tyn ôbeznowoł go ze fachym. Synek bōł pojyntny, uczōł sie wartko, totyż gibko fater doł mu we Asyżu sklep ze sztofami i zwōla samymu sie rzōndzić. Ôjce mieli Franka fest we zocy, dyć rozpuściyli go jak dziadowski bicz.

c.d.n.

Nojgryfniejszy miesiōnc moj

Nō i prziszoł tyn – jak to wszyjscy godajōm – nojgryfniejszy ze cołkigo roku miesiōnc – moj. Tak medykowałach, pojakymu ludzie majōm go tak fest radzi i zdo mi sie,co kożdy skuli czegosik inkszego. Bo tyż sie nazbiyrało na te majowe dni fajerōw ôd grōma i trocha.

Napoczynōmy majowe fajrowanie już ôd 1.maja, we kery to dziyń mōmy Świynto Robotnikōw. Po prowdzie już niy fajrujymy tak buczno, jak piyrwy, ale fraj ôd roboty jes, idzie sie dychnōńć, pobyć ze babeczkōm i bajtlami, trefić sie ze kamratami, a fto chce, to może i ze fanōm ciś na parada (we nikerych miejscach dali je rychtujōm). Spōminōmy tyż wtynczos to, ize pora lot tymu nazod wlezli my do Europyjski Unie.

Potym drugi dziyń moja – świynto naszyj polskij fany. I tukej niyroz zdo mi sie, iże miyszkōm we cudzym landzie, kaj miyszko tyż kupka polskich patrijotōw, kere wiedzōm ô tym świyncie i wywiyszajōm bioło – czerwōne fany. Wejrzijcie na nasze dōmy, dziedziny itd. - dyć na palcach ôd jednyj rynki idzie porachować te fany we ôknach. To co, tam, kaj jich niy ma, to miyszkajōm auslyndry ? Cosik tu niy gro. Abo jeszcze ô tym świyncie ludziska niy wiedzōm, abo wiedzōm, ino fanōw niy idzie kupić, abo jym sie take farby narodowe niy widzōm, abo gańba jym sie prziznać,iże sōm Polokami, abo... sama już niy wiym.

I przichodzi trzeci dziyń moja - Świynto Kōnstytucje 3.Moja, nale tyż świynto kościelne – Nojświyntszyj Paniynki Krōlowyj Polski.

Dalszy – szczworty moja – farujōm wszyjscy ci, kerzi robiōm we werkach: wermery, walcyrze, szmelcyrze i inksi, kerym patrōnuje św. Florek - fojermany, kōminiorze i piekorze.

Jes tyż w tym gryfnym miesiōncu świynto nojbardzi znane we Polsce – Dziyń Matki.

I jeszcze cosik: fajer, na kery, czekajōm te bajtle, co idōm do piyrszyj Kōmunije. Czekajōm na tyn dziyń kej dioboł na dusza. I niy zowdy skiż tego, co sie bydzie dzioło we kościele. A winni sōm tymu jejich Ôjce. Dyć już ôd poru miesiyncy ciyngym fandzolōm ino ô tym, we keryj knajpie bydzie fajer, wiela bydzie gości. Jake gyszynki dostanōm ôd potkōw itd. Tōż niy ma sie co dziwać, iże bajtle porzōnd ô tym tyrtajōm. A pamiyntocie, jak to bōło przodzi? Kōmunijny fajer rychtowało sie w dōma. Snosiyło sie ôd sōmsiadōw stoły, stołki, ôbiod warzōła jakosik wywołano, znajōmo kuchara abo ciotka, abo jako kamratka. Wszyjscy goście tōmpali niy ino na mszo, ale i na niyszpōr. Szatki bōły skrōmne, wiōnuszki ze merty, a i synki mieli kōncki merty przi ancużku, no i świyczki tyż sie mertōm ôwijało.

Pamiyntōm tyż, iże sōmsiadōw czynstowało sie kōmunijnym kołoczym. A gyszynki? Fto tam wtynczos śniōł ô kole. Jak sie kōmuś lepi wiydło, to bajtel dostoł zygarek, abo tyż ôd bardzi majyntnych potkōw jaki grosz. A krōm tego, szekulady roztomajtych zortōw, bōmbōniyrki, jako biblyjka , abo inkszo ksiōnżka. Nō i we modzie bōły szolki ze talyrzikym, na kerych stoło napisane „Pamiōntka I – szy Kōmuniji". Nikerzi we tych szolkach mieli jeszcze bōmbōny – niy szkloki, ani irysy, ani tym bardzi kopalnioki, ino take lepsze – szekuladowe. I uciechy z tego bōło, a uciechy. Jak kogo bōło stać, to broł potym we bestydziyń swojigo bajtla wysztiglowanego we kōmunijne ôblycze i maściōł śniym do fotografisty, coby go knipsnōńć i mieć pamiōntka z tego fajeru. Wierza, iże sōm jeszcze take Ôjce i take bajtle, kere cieszōm sie tym dniym tak, jak trza. Ale tak richtig to wiela jich jes ? Wiynkszość umiy sie ino asić jedyn przed drugym wiela to dostali kasy, jaki marki knipsaparat, laptop, abo – ô zgrozo ! - telewizor, a bywo, że i motor. Co sie to porobiyło, pra ?

Niy moga tyż przepōmnieć ô takym niyoficjalnym świyncie. Trefi ône 27 go moja. Bydzie to 3 Diktand Godki Ślōnskij P.M. Łysohorskygo Ondry. Wszyjscy, kerzi przajōm ślōnskij godce, trefiōm sie we Rybniku, we zabytkowy grubie „Ignacy”. I wierza, iże bydzie to dlo nich richtig świynto.