św. Stanisław Kostka - patron dzieci i młodzieży

Bōło to fest downo, jakesik sześ wiekōw tymu, ale blank niydaleko - we Rostkowie (Rostkowo - wieś w woj. mazowieckim). Miyszkała tam tako jedna familijo. Ôjciec tyj familiji - Jan Kostka, bōł kasztelanym zakroczymskim, a jego ślubno nazywała sie Małgola. We grudniu 1550 roku prziszoł tam na świat synek. Ôchrzciyli go we farnym kościele we Przasnyszu, a na miano dali mu Stanik. Mioł łōn jeszcze trzech bracikōw - Pałlka, Wojtka i Mikołoja, i siostra - Ana. Wojtek i Mikołoj umarli jak byli bajtlami.

Dopokōnd Stanik niy skōńczōł dwanoście lot, uczōł sie w dōma i u kapelōnka. Potym, do kupy z Pałlkym, szkolōł sie u takego modego rechtora, Jana Bilińskiego. Jeszcze niyskorzi, jak mu bōło już sztyrnoście lot, pojechoł ze bratym i ze tym rechtorym do Wiednia, coby tam dali sztudiyrować. We tym Wiedniu to ôni miyszkali we taki bursie, kero prowadziyli Ôjcowie Jezuici, ale niy minōło ôziym miesiyncy a bursa zawarli i Stanik musioł sie przekludzić do chałupy jednego luteranina Kimberkera. 

We szkole niy szło mu nojlepi. Na poczōntku mioł roztomajte korowody. A dyć na drugym roku bōł już jednym z nojlepszych szkolorzy, a potym prześcignōł i tych nojlepszych. Niy wziyno sie to z niczego - niy dojś, co karlus mioł grajfka do uczynio sie, to ku tymu bōł robotny i akuratny.

Bōł inakszy, jak jego kamraty - bogobojny, chudobny i we wszyskim miōł umiar. Pilnie sużōł do mszy, czynsto ôstowōł we kościele abo we kaplicy coby kfolić Nojświyntszy Sakramynt, a już ôsobliwie kfolōł Przenojświyntszo Paniynka.

Stanik chcioł ôstać fratrym, beztōż tyż staroł sie żyć jak frater, a niy bōł tymu rod ani jego brat, ani ôjciec.

We tym Wiedniu, w grudniu 1566 roku Stanik ciynżko zaniymōg. Boli sie, co już ś niym koniec,co już zemrze. Kōniec kōńcōw tak sie niy stało, bo....

cdn.

Tyta dlo piyrszoka

Zdo sie, co to bōło niy downi, jak wczora - cołke czelodki szkolorzy wypolyły ze szkołōw z ôśmiōnymi gymbami, szczynśliwe, iże szkolny dzwōnek usłyszōm dziepiyro za dwa miesiōnce, a tu już mōmy cziświerci latowych feryjōw za nami. We ksiyngarniach coroz to wiynkszy ruch. Ôjcowie do kupy z bajtlami szukajōm ksiōnżkōw, heftōw, krydkōw i roztomajtych inkszych klamotōw, kere muszōm sie znojść we pukeltaszy. A ôjcowie tych bajtlōw, co to pudōm we wrześniu piyrszy roz do szkoły, szukajōm jeszcze czegosik inkszego.

Wiycie ô czym godōm ? No dyć ô tytach z maszketami.

Piyrszoki, jak idōm piyrszy roz do szkoły, to dostowajōm tyta na ôsłodzynie szkolnego żywota. Ta piykno tradycjo prziszła dō nos ze Niymiec jeszcze we XIX - stym wieku. Wtynczos bōło wielge zainteresowanie antykym. Spytocie sie, co majōm do kupy ze sobōm te stare wieki i szkolno tyta - ano, majōm. Rozchodzi sie ô to, co wiymy ze grecki mitologie. Wiycie, we Grecji mieli takego boga, kery sie mianowoł Zełus. Chowała go koza Amalteja. Roz czasu tyj kozie ułōmoł sie rōg. Mały Zełus wziōn tyn rōg do rynki i pobogosławiōł. Ôdtōnd mōgło być w niym wszysko, czego chcioł czowiek, kery bōł właścicielym roga. A taki rōg wyglōndym podany je na ta szkolno tyta. Zawdy musiała ôna być wielgo, zrobiōno nojczynści ze papyndekla ôklejōnego abo pofarbiōnego na bōnto. We środku sōm roztomajte maszkety. Dzisioj to niy ma problymu nawciepować dō ni bōmbōnōw, ale downi, za PRL - u to niyroz bōł richtich kōnsztik. Tōż niyjedna muter sama robiōła bōmbōny, lizoki ze malcu,"szyszki" ze dmuchanego ryżu i take tam inksze maszkety. A coby tyta bōła wielgo, to sie jōm niyroz do pōł filowało watōm abo cym inkszym i dziepiyro na wiyrch kładło sie słodkości. Co jak co,tyta ze maszketami kożdy piyrszok musioł mieć i zdjyncie ze tōm tytōm tyż. Żol mi tych bajtli, co ô tycie do piyrszoka nigdy niy słyszeli, bo tyn zwyczaj je znany nojbardzi na Ślōnsku, trocha tyż we Wielkopolsce, a słyszałach, iże i na Warmii. Podug mie, fajnie by bōło, jakby tyta dostowali wszyske piyrszoklasisty we cołki Polsce.I gynał tego jym życza, a i tyż samych szōstkōw we dziynniczkach aże do matury.

A ku miynsie...

-Te miynsa, krupnioki i żymloki to sie chyba niy jadło ze chlebym - przerwała mi ta moja smarkula.

Cōż bōło robić - jak sie pedziało " a ", to trza umieć pedzieć " b ". Siadłach sie kōmfortowo na mojym zeslu i ôsprawiałach dali.

- Mosz prawie, jodało sie to ze kartoflami, a nikedy ze krupami. Kartofle, jak kartofle. Bōły na naszych stołach chlebym powszednim ôdkōnd sie pokozały na Ślōnsku, to je ôd XVIII wieku. Rychtowało sie je do zupōw pokrone w kostka, ku miynsie dowało sie sztamfowane, ku maślōnce posztamfowane i ômaszczone, no i robiōło sie ś nich znane wszyndzie biołe i czorne klōski. Na jesiyń kopało sie kartofle i skludzało do pywnice, coby bōło co jeść we zima i na przednōwku.

Ale kej sie na ôbiod dowało kartofle i miynso, to musiała tyż być ku tymu gymiza. U nos bōła to nojczyńści kapusta - tak bioło jak i modro. Kapusta musiała być we kożdym domie bez cołki rok. Zdrowe, tynge gōwki kapusty składowało sie we pywnicach, we takich specjalnych grōdzach, a take słabsze sie kisiyło we beczkach. Robiōło sie ś nich potym zupy, surōwki, ciaperkapusta, bigos, jadło na surowo, a kwaska piyło sie ku bratkartoflōm. Modro kapusta to inkszo bajka. Wszyscy wiedzōm, co do kupy ze roladōm i czornymi klōskami je ôna eksportowym ślōnskym jodłym. Ino pamiyntej - Ślōnzoczki niy dowajōm do modry kapusty ruzynkōw.

- Ale do kołocza dowajōm - ôdezwała sie wnusia.

Kołocz (foto: www.gryfnie.com)

- No gynał tak je. Do kołocza dowo sie niy ino ruzynki, ale mandle, skōrka ze apluziny i co tam jeszcze fto w dōma mo i co kōmu pasuje. Niy zawdy tak bōło. Ludzie niy mieli tela dobroci, co teroz, dyć jednak i we nojwiynkszy biydzie maszkety dlo dziecek muter umieli zrobić - a to lizoki z malcu, a to chawerfloki z cukrym, a to jabka pieczōne we bratrurze - do dzisioj pamiyntōm smak tych maszketōw. A we niydziela po ôbiedzie zawdy bōła jakoś zista. No i mieli my tyż (i mōmy do dzisioj) ôdpustowe maszkety - kartofelki, floki, futermeloki, makrōny, anyżki, zozworki - ino terozki smakujōm ône jakoś inakszy.

- A mie ône fest smakujōm - pedziała mi moja dziołszka.

No i tak mo być. Nasze ślōnske jodło smakowało i mo smakować. Co prowda, to prowda, ślōnsko kuchnia je masno i niyzdrowo, ale rozchodzi sie ô to, coby czowiek bōł doporzōntku pojedzōny i zawdy rod ôdchodziōł ôd stoła.

Jedno je fest - co by niy godali ô naszym jodle, to je ône wywołane skuli tego, co je smakowite i kożdy maszkeciosz bydzie miōł przi niym szpas.